بررسی پراکنش و تنوع فیتوشیمیایی گونه های دارویی رز (Rosa spp.) در شمال غرب ایران

گونه های مختلف جنس رز (Rosa spp.) از ارزشمند ترین جنس های دارویی موجود در خانواده رزاسه می باشند. گل ها و میوه های گونه های مختلف رز به دلیل برخورداری از انواع فلاونوئیدها، ویتامین ها و همچنین خصوصیات آنتی اکسیدانی، اهمیت زیادی در صنایع غذایی و دارویی دارند. پراکندگی جغرافیایی این گونه ها در اروپا، ترکیه، ایران، روسیه، افغانستان، پاکستان و عراق می باشد. کشور ایران از اصلی ترین مراکز تنوع این گیاه دارویی ارزشمند محسوب می شود. در راستای آغاز اهلی سازی گونه های دارویی رز، تنوع فیتوشیمیایی و آنتی اکسیدانی گل های 27 ژنوتیپ (6 گونه) جنس رز در شمال غرب ایران مورد ارزیابی قرار گرفت.
سه استان شمال غرب کشور (آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان) برای جمع آوری نمونه های گیاهی و انجام آزمایش ها انتخاب شدند. پس از شناسایی گونه ها، عصاره گیری از نمونه ها با استفاده از روش اولتراسونیک انجام گرفت. تنوع فیتوشیمیایی اندام گل بر اساس محتوای فنول کل (روش فولین سیکالتو)، فلاونوئید کل (روش آلومینیوم کلراید)، کاروتنوئید کل، کلروفیل a و b (روش لیچن تالر) و فعالیت آنتی اکسیدانی (روش DPPH وFRAP) ارزیابی گردید. کلیه داده های به دست آمده با سه تکرار و در قالب طرح کاملا تصادفی با استفاده از نرم افزارهای SAS آنالیز شدند. از آزمون LSD برای مقایسه میانگین داده ها استفاده شد.
نتایج مطالعه نشان داد ژنوتیپ های جمع آوری شده از مناطق مختلف، تفاوت های معنی داری در سطح احتمال یک درصد از نظر خصوصیات فیتوشیمیایی مورد مطالعه دارند. بیشترین میزان فنول کل (02/104 میلی گرم گالیک اسید بر گرم وزن خشک) در ژنوتیپ G9 (R. canina) و کمترین میزان آن (78/19 میلی گرم گالیک اسید بر گرم وزن خشک) در ژنوتیپ G26 (R. hemisphaerica) مشاهده شد. بیشترین میزان فلاونوئید کل در ژنوتیپ G14 (R. hemisphaerica) با 32/9 (میلی گرم کوئرستین بر گرم وزن خشک) و کمترین آن در ژنوتیپ G26 (R. hemisphaerica) با 89/1 (میلی گرم کوئرستین بر گرم وزن خشک) ثبت گردید. همچنین بیشترین میزان کلروفیل a و b مربوط در ژنوتیپ های G20 (R. canina) و G25 (R. canina) و بیشترین کاروتنوئید کل (18/670 میکروگرم بر گرم وزن خشک) در ژنوتیپ G1 (R. canina) گزارش شد. در روش DPPH بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی در گل های ژنوتیپ G19 (R. canina) با 60/75 درصد، و در روش FRAP بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی در گل های ژنوتیپ G1 (R. canina) با 63/242 (میکرومول بر گرم وزن خشک) مشاهده شد.
نتایج نشان می دهد که شمال غرب کشور تنوع وسیعی از گونه های مختلف رز دارد که می تواند در برنامه های اصلاحی موردتوجه قرار گیرد. از نظر پراکنش، ترکیبات فنولی و خصوصیات آنتی اکسیدانی ژنوتیپ های نسترن کوهی (R. canina) نسبت به سایر گونه ها در وضعیت مطلوبی قرار داشتند که می تواند موردتوجه قرار گیرد. خصوصیات فیتوشیمیایی گونه های مختلف رز همبستگی بالایی با نوع ژنوتیپ و محل جمع آوری داشت و دارای منابع غنی از آنتی اکسیدان های طبیعی و ترکیبات دارویی ارزشمند بود که می توانند در صنایع دارویی و غذایی کاربرد فراوان داشته باشند.