بررسی معنای «حسنان»، «عطفای» و «ربیضه الغنم» در خطبه سوم نهج البلاغه

واژه شناسان و شارحان نهج البلاغه «حسنان»، «عطفای/ عطافی» و عبارت کنایی «ربیضه الغنم» را دارای معانی مختلفی دانسته اند؛ ازجمله: حسنان را امام حسن و امام حسین (ع)، انگشت شست پا، شانه، بازو و ساعد معنا کرده اند و «عطفای / عطافی» را دو طرف پیراهن یا رداء، دو پهلو و شانه دانسته اند. همچنین «مجتمعین حولی کربیضه الغنم» را کنایه از کم هوشی و کودنی، شدت شادی و کم مراعاتی ادب، شدت ازدحام و پناه آوردن به امام (ع) به دلیل به ستوه آمدن از ستمگری های حاکمان و والیان معنا کرده اند. در این مقاله اقوال واژه شناسان و شارحان در این باره مورد بررسی قرار گرفته و ایراداتی را که برخی از شارحان بر معانی مختلف گرفته اند، ارزیابی گردیده است. تفسیر برگزیده نگارندگان بدین شرح است که «حسنان» به معنای شانه، بازو یا ساعد است. «عطفای» به معنای دو پهلو مناسب تر است و عبارت کنایی «مجتمعین حولی کربیضه الغنم» ناظر به تجمع و ازدحام مردم شائق به امارت امام علی (ع) به دلیل به ستوه آمدن از ستمگری حاکمان به ویژه خلیفه سوم است.