تاثیر جهت و فاصله از کارخانه پرهام روی زنجان بر غلظت و فاکتور انتقال روی در ورک و سلمه تره

آلودگی خاک و گیاه به عناصر سنگین مانند روی در اثر فعالیت های صنعتی بر سلامت انسان ها آثار سوء داشته است. کارخانجات صنعتی و معادن، کودها، سموم، فاضلاب ها از مهم ترین منابع آلاینده آب، خاک و گیاهان به فلزات سنگین به شمار می آیند. استان زنجان دارای کارخانه های تولید روی و فعالیت های معدن کاوی زیادی بوده که باعث آلودگی خاک، آب وگیاهان شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر جهت و فاصله از کارخانه پرهام روی زنجان بر غلظت روی در خاک، ریشه و بخش هوایی و فاکتور انتقال روی در گیاهان مرتعی غالب منطقه (سلمه تره و ورک) اندازه گیری شد.
این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام گردید. فاکتورها شامل 3 جهت (شمال شرق، شرق و غرب کارخانه)، 6 فاصله (250-0، 500-250، 750-500، 1000-750، 1250-1000 و 1500-1250 متری از کارخانه) و دو گیاه سلمه تره (Chenopodium album) و ورک (Hulthemia persica) بود. نمونه های گیاه و خاک از مناطق مورد نظر جمع آوری شد. نمونه های ریشه و بخش هوایی گیاه با استفاده از اسید نیتریک غلیظ هضم و روی قابل دسترس خاک با DTPA استخراج گردید. غلظت روی نمونه ها با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد.
نتایج نشان داد که اثر جهت و فاصله از کارخانه بر غلظت عنصر روی در بخش هوایی و ریشه و فاکتور انتقال معنی دار بود (P<0.01). بیشترین غلظت روی در بخش هوایی و ریشه گیاه ورک به ترتیب 1125 و 1322 میلی گرم بر کیلوگرم ماده خشک در جهت شمال شرق و در محدوده 250-0 متری از کارخانه بود. کمترین غلظت روی در بخش هوایی و ریشه گیاه ورک به ترتیب 7 و 30 میلی گرم بر کیلوگرم ماده خشک در جهت غرب و در محدوده 1500-1250 متری از کارخانه بود. بیشترین مقدار فاکتور انتقال (46/1) در گیاه سلمه تره و در محدوده 1500-1250 متری در جهت شمال شرق و کمترین مقدار فاکتور انتقال (22/0) در گیاه ورک و در محدوده 1500-1250 متری در جهت غرب کارخانه مشاهده گردید. اثر متقابل جهت، فاصله و گیاه بر غلظت عنصر روی در بخش هوایی و ریشه و فاکتور انتقال معنی دار بود (P<0.01).
درجهت شمال شرق (باد غالب) آلودگی گیاه بیشتر تحت تاثیر باد قرار داشت اما در فواصل نزدیک به کارخانه در جهت شرق، فاضلاب خروجی و در جهت غرب، پسماند عامل اصلی آلودگی خاک و گیاه بود. گیاه ورک به خاطر ریشه های ضخیم و گسترده تر خود نسبت به گیاه سلمه تره روی بیشتری را توسط ریشه جذب و به بخش هوایی انتقال داده بود اما در جهت شمال شرق عامل ته نشست های اتمسفری ناشی از کارخانه نقش مهمی در آلودگی خاک و گیاهان داشت. گیاه سلمه تره به خاطر زیست توده گیاهی بالا روی را بیشتری در بخش هوایی خود نسبت به گیاه ورک با ساقه زبر و تیغ دار از هوا جذب نموده بود، به همین دلیل فاکتور انتقال نیز در گیاه سلمه تره در فواصل دورتر در جهت باد غالب بیشتر از گیاه ورک بود. ورک در مناطق دپوی پسماندها، روی بیشتری به بخش هوایی انتقال داده بود.