مفهوم قانون در عصر مشروطه: نویسندگان متقدم

مفهوم قانون نزد نویسندگان متقدم عصر مشروطه، از مفاهیم بنیادین و در عین حال دغدغه آمیز بوده است. این مفهوم از بستری برمیخاست که سلطه نظام سلطنتی مطلقه از یک سو، و قرائت محافظه کار و سنتی شرع گرا از سوی دیگر، امکان ایجاد و استقرار عملی قانون را در معنای حقیقی خود، با مصلحت اندیشی ها و گاه تلفیقاتی ناراست همراه گردانیده بود. از میان حضور دو گفتار ریج در آن زمان ؛ یعنی عرف ناشی از رفتار دلبخواهانه شاه و کارگزاران او، و شرعی که حاملان آن، حوزه عمومی تفکر را برعهده داشتند، این شرع بود که به عنوان تنها ضابطه موجود، داعیه انحصاری وجود قانون را داشت. در نتیجه به نظر میرسد مهمترین مشکل در ایجاد و بسط مفهوم جدید قانون در ایران آن زمان، اثبات وجود و یا عدم وجود نسبت میان قانون و شرع بوده است . قانو نی که در ذهن نویسندگان متقدم مشروطه با الزاماتی چون لزوم وضع بشری، انعکاس اراده عموم و تغییرپذیری همراه گردیده بود.