دیدگاه آیت الله جوادی آملی درباره عرفان نظری

آیت الله جوادی آملی به تبع استاد خود علامه طباطبایی و براساس حکمت صدرایی، با تحلیل عین ربط بودن معلول به علت، وحدت وجود عرفانی را پایه ریزی می کند. با این تحلیل، ماهیت به مفهوم، و سازوکار هستی شناختی و منطق هستی در این نظرگاه به تقسیم شیء به وجود و مفهوم برمی گردد؛ بنابراین آنچه متن هستی را پر کرده فقط وجود است که به علم حضوری شهودی در مشهد نفس عارف قرار می گیرد و جز آن مفهومی است که قوام بخش علم عرفان نظری است و کاروبار استدلالات، احتجاجات و منطق عرفانی را فراهم می کند؛ ازسوی دیگر همین تقسیم بندی پایه منطقی دوگانه «بود و نمود» می شود، که والاتر از نگاه تشکیکی است که مقام ذات را حقیقت رقایق فیض منبسط و وجودات مقید می داند. در این دیدگاه عرفانی، جز ذات اطلاقی حق، که لابه شرط مقسمی است و والاتر از مقام و منصب است، دیگر مراتب هستی نمود و سایه این حقیقت فوق متعال اند. این عرفان اصیل توحیدی، تعریف انسان موحد را نیز متفاوت می کند؛ دیگر مانند فلسفه سخن گفتن از ثبوت استقلالی نفس عارف و قوای ادراکی او در درک هستی خارجی رخت می بندد و هویت انسان با نظر به توحید عرفانی خود پرسش برانگیز می شود که چگونه دربرابر حقیقت توحید، وجود و هویت موحد می تواند موجه باشد. این پرسش بحث را درباره فنای عرفانی به درستی پیش می کشد.