بازاندیشی در مفاهیم مرتبط با فرآیندهای رشد و اشکال سکونتی در مناطق کلانشهری

کلانشهرها تحت تاثیر عوامل بیرونی و درونی به سوی نواحی پیرامونی خود گسترش می یابند و در این روند منجر به شکل گیری اشکال سکونت و فعالیت با ویژگی های مختص به خود می شوند که شناخت آن از جمله وظایف برنامه ریزان شهری محسوب می شود. در این نوشتار به دسته بندی مفاهیم مرتبط با فرآیندهای فضایی رشد و اشکال سکونتی در مناطق کلانشهری مبادرت شد. تحقیق حاضر از سنخ تحقیقات توصیفی- تحلیلی و از آنجا که در پی کشف و شناسایی متغیرهای مهم و طبقه بندی آن ها و در برخی موارد ارتباط الگوها با یکدیگر است با تحقیقات اکتشافی سنخیت پیدا می کند. نتایج تحقیق نشان می دهد که در میان مفاهیم مورد بررسی، هاله های کلانشهری بیش از دیگر اشکال ویژگی تنوع (کاربری زمین، ساختارهای قومی، اجتماعی و اقتصادی) به خود می گیرند. هم چنین الگوی سکونتگاهی فراشهر و شهرهای لبه ای محصول شهرنشینی در کشورهای پیشرفته محسوب می شوند، ضمن آنکه توجه به سطوح کلان، میانی و خرد جامعیت بیشتری را به منظور بررسی فرآیند پادشهرنشینی به دست می دهد. در ناحیه پیراشهری نیز غالبا رقابتی حذفی بین شهر و روستا صورت می گیرد که تداوم چنین روندی به زیان روستا و تخریب اراضی کشاورزی منجر می شود. در انطباق با وضعیت و شرایط ایران به نظر می رسد بتوان چنین محیط هایی را «عرصه های نه شهر و نه روستا» نامید. در مجموع توجه به معیارهای کالبدی در بررسی و دسته بندی فرآیندهای رشد و اشکال سکونتی ناکافی به نظر می رسد، زمانی چنین مطالعه ای کامل تر می شود که معیارهای کالبدی با معیارهای کارکردی، به ویژه جریان های روستایی شهری و تبلور آن در پیوندهای روستایی شهری تکمیل شود.