بررسی عوامل موثر بر طراحی پلان انعطاف پذیردر خانه های ایرانی دوره قاجار نمونه مورد بررسی: خانه های کاشان در اواخر دوران قاجار

انعطاف پذیری یکی از مفاهیم مطرح در معماری ایرانی-اسلامی است و توجه به آن به ویژه در مسکن، به دلیل نیازهای متغیر افراد ساکن، همواره جزو نقاط قوت طراحی محسوب می شود. این مقاله با هدف شناسایی ویژگی های انعطاف پذیری در طراحی پلان خانه های کاشان در اواخر دوران قاجاریه تدوین شده است. سوال اصلی پژوهش آن است که انعطاف پذیری در معماری سنتی ایران متاثر از چه مشخصه هایی بوده است؟ و اصول مطرح شده امروزی برای انعطاف پذیرنمودن فضاها و راهکارهای پیشنهادی تا چه حد در فضاهای معماری گذشته ی ایران نمود داشته اند؟ برای دستیابی به پاسخ این پرسش ها در مقاله ی توصیفی-تحلیلی پیش رو، از روش موردپژوهی و برای تحلیل متغیرها از تکنیک همبستگی با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده گردید. همچنین برای گردآوری اطلاعات، از روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. نمونه ی مورد بررسی در این پژوهش ده خانه سنتی کاشان در اواخر دوران قاجار می باشد؛ آثاری که از لحاظ کیفیت طراحی در گروه آثار قابل توجه در معماری گذشته قرارداشته باشند و مفهوم انعطاف پذیری نیز در آن ها قابل تامل باشند. به این نکته نیز بایستی اشاره کرد که در مفهوم انعطاف پذیری یک فضای معماری عوامل مستقیم و غیر مستقیم بسیاری دخیل هستند که بررسی تمام عوامل نیاز به مطالعات تکمیلی گسترده ای دارد، به همین منظور در بررسی پیش رو برای محدود کردن متغیرهای گسترده و رسیدن به نتیجه ی قابل حصول تنها به بررسی عوامل موثر بر انعطاف پذیری در بخش طراحی پلان پرداخته شده است سپس با بررسی تعدادی از فضاهای کالبدی در نمونه های مورد نظر در مجموع 66 فضا، مورد بررسی قرار گرفتند. در نتایج حاصل از بررسی شاخصه های انعطاف پذیری در پلان خانه های مورد پژوهش، رابطه ی همبستگی میان 7 عامل از 11 عامل مورد بررسی و انعطاف پذیری قابل مشاهده است. در این میان «قابلیت توسعه، امکان تغییر در چیدمان فضایی، یکپارچگی فضا، چند عملکردی بودن فضا و امتداد درون و بیرون» در میان متغیرهای کیفی و «تعداد دسترسی ها و تعداد جداره های متحرک» در میان متغیرهای کمی از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار شناسایی شده اند.