آینه های دردار: پیوند روایتگری و نظریه گلشیری در باب استقلال زیبایی‎شناختی داستان

روایتگری با استفاده از راوی سوم شخص محدود به ذهن شخصیت یکی از شیوه‎های رایج روایتگری در آثار گلشیری است (مثلا در شازده احتجاب، بخش‎هایی از کریستین و کید، بخش‎هایی از بره گمشده راعی و برخی از داستان‎های مجموعه دست تاریک دست روشن) و بالفعل ‎کردن امکانات موجود این زمینه در زبان فارسی، یکی از ویژگی‎های بارز او در داستان فارسی دهه چهل و پنجاه است. در مقاله حاضر، بنابر شواهد و تحلیل‎هایی که خواهد آمد، نشان داده می شود که گلشیری در روایتگری آینه‎های دردار (1371) گامی فراتر نهاده و راوی محدودی را در داستان فارسی به نمایش درآورده که تا آن زمان سابقه نداشته است. این راوی محدود نه فقط سطح اصلی داستان، بلکه سطوح زیرین آن را نیز روایت کرده و به طرزی پیچیده و چندلایه این سطوح را به هم پیوند داده است. مضاف بر این، تمام نشانه‎های حضور «مولف مستتر» در رمان نیز به واسطه این راوی بر خواننده عرضه شده است. اما طرح این مباحث فقط برای پاسخ به پرسشی اساسی بوده است: در بطن این همه تلاش برای برقراری پیوند و نزدیکی میان این سطوح و شخصیت‎های موجود در هر سطح (این شخصیت‎ها عمدتا نویسنده‎اند) چرا گلشیری با راوی محدودش خط و مرزی، هرچند کم‎رنگ و کم‎پیدا ، میان آن ها کشیده و این همه تلاش کرده است تا بگوید که به هم نزدیک اند اما یکی نیستند؟ در پایان مقاله، به این پرسش، مرتبط با نظریه گلشیری درباره انگاره استقلال زیبایی‎شناختی داستان پاسخ داده شده است: به باور گلشیری، داستان هیچ‎گاه نباید انعکاس و گزارش مستقیم جهان واقعات باشد؛ بلکه همواره باید این مایه‎ها را در نظام زیبایی‎شناسانه تازه ای که کاملا منطبق با رخدادهای جهان بیرون نیست، عرضه کند. راوی محدود مرز عملی این دو جهان است.