گالاکتوره ناشی از داروهای روان پزشکی

اختلالات روان‏پزشکی از جمله شایع ‏ترین بیماری‏ ها و مسایل سلامت عمومی در همه جوامع از جمله ایران هستند به گونه‏ ای که در آخرین پایش کشوری 23.44% از جمعیت عمومی ایران مبتلا به اختلالات روان‏ پزشکی در نظر گرفته شدند (1). لذا داروهای روان‏ پزشکی در حال حاضر از پرفروش‏ ترین و پراستفاده‏ ترین داروها به‏ شمار می‏روند که نه تنها توسط روان‏ پزشکان، بلکه توسط سایر متخصصان و پزشکان عمومی تجویز می‏ شوند.
یکی از عوارض قابل توجه تعدادی از داروهای روان‏پزشکی، گالاکتوره به‏ شمار می‏ رود که به‏ ویژه برای زنان جوان که درصد قابل توجهی از مبتلایان به اختلالات روان‏ پزشکی را شامل می‏ شوند می‏ تواند بسیار آزاردهنده باشد. گالاکتوره که به ترشح شیر در افرادی به جز زنانی که در حال شیردهی هستند تعریف می‏ شود از تظاهرات تقریبا شایع در بدتنظیمی هورمونی بدن است که به طور شایع متعاقب مصرف داروها و آدنوم‏ های هیپوفیز رخ می‏ دهد. البته عواملی چون کم کاری تیروئید، بارداری و مشکلات کلیوی نیز در رده‏ های بعدی می‏ توانند علت این مشکل باشند. گالاکتوره در صورت تداوم می‏ تواند منجر به مشکلات متعددی از جمله آمنوره، اختلال در میل جنسی و مشکلات باروری بشود و ممکن است توسط جراح عمومی، متخصصان داخلی یا فوق تخصص زنان تشخیص و مورد ارزیابی قرار گیرد (2). لذا با توجه به تجویز بالای این داروها و همچنین احتمال مراجعه بیماران به متخصصان رشته‏ های مختلف متعاقب این عارضه، آشنایی پزشکان با این عارضه و داروهایی که می‏ توانند چنین مشکلی را ایجاد کنند اهمیت فراوانی دارد.
داروهای ضد روان‏ پریشی یا آنتی سایکوتیک‏ ها که به‏ رغم نامشان ممکن است در اختلالات مختلفی از جمله اسکیزوفرنیا، اختلال دوقطبی و افسردگی تجویز شوند، به واسطه اثر کاهنده بر نوروترانسمیتر دوپامین که مهارکننده ترشح پرولاکتین در مسیر توبرواینفاندیبولار مغزی است به طور شایعی می‏ توانند منجر به افزایش پرولاکتین و در نتیجه گالاکتوره شوند. این داروها به دو دسته اصلی نسل اول و نسل دوم تقسیم می‏ شوند. داروهای نسل اول که از آن جمله می‏ توان به هالوپریدول، کلرپرومازین، تریفلوپرازین، پرفنازین، تیوتیکسن، تیوریدازین و فلوفنازین اشاره کرد، به عنوان مهم‏ ترین اثر، منجر به کاهش زیرگروهی از دوپامین به نام D2 می‏ شوند و افزایش پرولاکتین که به همراه گالاکتوره می‏تواند منجر به عوارضی چون کاهش میل جنسی، آمنوره و ناباروری شود را منجر شود. نکته قابل توجه برای پزشکان در هنگام بررسی وضعیت مصرف داروهای بیماران آن است که تعدادی از این داروها دارای فرم تزریقی طولانی اثر هستند که به صورت 2-4 هفته یک بار در بیماران تجویز می‏ شوند (3).
ضد روان‏ پریشی‏ های نسل دوم که از آن جمله می‏ توان به ریسپریدون، کلوزاپین، الانزاپین، کوئتیاپین و آریپیپرازول نام برد عملکرد متفاوتی بر نوروترانسمیترهای مغزی دارند. ریسپریدون مهارکننده D2 و یکی از زیرگروه‏ های سروتونین به نام 5HT2A است و در میان ضد روان‏ پریشی‏ های نسل دوم و حتی مجموع داروهای این دسته بیشترین احتمال عوارض جنسی و همچنین گالاکتوره را به خود اختصاص می‏ دهد (3، 4) سایر داروهای ضد روان‏ پریشی نسل دوم به واسطه اثر کمتر بر دوپامین با احتمال کمتری از این عارضه مواجه‏ هستند و نکته جالب توجه این است که داروی آریپیپرازول در این دسته که به عنوان آگونیست نسبی دوپامین شناخته می‏ شود می‏ تواند منجر به کاهش پرولاکتین و گاهی بهبودی نسبی گالاکتوره شود (5).
ضد افسردگی‏ ها که مصرف بسیار بالایی در میان داروهای روان‏ پزشکی دارند بیش از سایر نوروترانسمیترها بر سروتونین و نوراپینفرین موثرند و بر این اساس تغییر پرولاکتین و گالاکتوره از عوارض رایج این داروها به‏ شمار نمی‏ رود. البته گزارشات مختلفی از گالاکتوره با داروهای مختلف ضد افسردگی از جمله پاروکستین، سیتالوپرام، ونلافاکسین و دولوکستین ارایه شده است (6). سایر داروهای روان‏ پزشکی از جمله لیتیم، سدیم والپروات، کاربامازپین، بوسپیرون و داروهای خواب‏ آوری چون بنزودیازپین‏ ها به ندرت با عارضه گالاکتوره همراه هستند و پیشنهاد می‏ شود در صورت مشاهده این مشکل در بیمارانی که در حال مصرف این داروها هستند در ابتدا به علل دیگر توجه شود (6).
در نهایت پیشنهاد می‏ شود که در صورت مواجهه با عارضه گالاکتوره در بیمارانی که در حال مصرف داروی روان‏ پزشکی هستند ضمن اندازه‏ گیری سطح سرمی پرولاکتین، اندازه‏ گیری هورمون‏ های تیروئید، عملکرد کلیه و احتمال بارداری مدنظر قرار گیرد و در صورت غیرطبیعی بودن آزمایشات، ضمن ارجاع بیمار به پزشک فوق تخصص غدد جهت ارزیابی بیشتر و مداخله درمانی، به‏ ویژه در صورت احتمال آدنوم هیپوفیز جهت ارزیابی و انجام MRI ارجاع به جراح اعصاب نیز مد نظر قرار گیرد و توسط همه پزشکان ارزیابی کننده به احتمال بروز این عارضه متعاقب مصرف داروهای روان‏ پزشکی توجه شود (2). البته موکدا پیشنهاد می‏ شود به‏ ویژه در بیمارانی که به علت مشکلات عمده روان‏ پزشکی از جمله اسکیزوفرنیا، اختلال دو قطبی و افسردگی توسط روان‏ پزشک برای آن‏ها داروی متهم تجویز شده است، کاهش یا تعویض دارو به روان‏ پزشک واگذار شود.