از مکتبخانه ها تا مدرسه های دولتی؛ بازخوانی انگیزه های نظری و عملی راهبر مدارس عصر قاجار

تاریخ مکتبخانه ها در ایران، تاریخ سنتی آموزشی است که همواره خواهان ثبات و استمرار محتوایی بوده است، هرچند در هزاره اخیر، تنها با یک سنت روبرو نبوده ایم و بفراخور جریانهای دینی و فرهنگی، سنتهای مختلف آموزشی در قالب مکتبخانه ها و مدرسه ها و مسجد- مدرسه ها حاکم بوده است. البته این سنت در مواجهه با دنیای جدید و اقتضائات اجتماعی ایران در عصر قاجار، نتوانست به آرامش و استمرار خود ادامه دهد و ناچار به موضع گیری شد؛ یکبار در مواجهه با مدارس نوین خصوصی و بار دیگر در مواجهه با مدارس نوین دولتی. این موضع گاه سلبی بود و گاه ایجابی؛ تصمیمی که در آغاز به مقابله و درنهایت به تسلیم منجر گشت. این نوشتار تلاش دارد ضمن بازخوانی تاریخ تغییر نظام آموزشی ایران از مکتبخانه ها به مدارس نوین در عصر قاجار، نشان دهد چه ایده نظریی در این دوره راهبر تحولات نظام آموزشی ایران بوده است.