ساخت تاکیدی بلاغی مفهوم «شمول» در زبان فارسی

در زبان فارسی برای این که گوینده ساخت نحوی کلام را مطابق موقعیت کاربردی و اقتضای حال مخاطب درآورد، افزون بر استفاده از فرایند جابه جایی اجزا، فرایند تغییر ساخت و صورت نیز کاربردی اساسی دارد. یکی از مواردی که با بهره گیری از این فرایند تغییر ساخت و صورت، بیان ساده و اولیه کلام به ساخت موکد تبدیل می شود، مفهوم شمول است. حالت عادی و بیان ساده این مفهوم با نشانه هایی مانند «هر» و «همه» همراه است یا این که می تواند همراه باشد. این صورت ساده در موقعیت هایی که به تاکید بر موضوع و رفع شک و تردید از مخاطب نیاز باشد، با سازوکارهای نحوی تغییراتی در ساخت اولیه و ساده جمله ایجاد می شود که حاصل آن، ساخت نحوی دیگری خواهد بود که مفهوم مورد نظر را با تاکید بیان می کند. در این مقاله، به روش تحلیلی، با ذکر نمونه هایی از آثار ادبی ماهیت و وضعیت ساخت موکد از بیان شمول بررسی و چگونگی تبدیل این مفهوم از ساخت ساده به ساخت موکد نیز تشریح می شود. حاصل کار نشان می دهد که در زبان فارسی برای بیان موکد و مبالغه آمیز مفهوم شمول، از ظرفیت تغییر ساخت نحوی استفاده می شود و این ظرفیت تغییر ساخت نسبت به استفاده از قیدهای تاکیدی کاربردی تر است؛ همچنین مشخص شد که چگونگی تغییر در ساخت نحوی شمول برای تبدیل بیان ساده و ابتدایی موضوع به حالت موکد در انواع جملات یکسان است و غیر از تفاوت هایی جزئی، بیان شمول در جملات ساده و مرکب و در دو حالت سلبی و ایجابی از یک قاعده کلی پیروی می کند.