عدالت سرزمینی، تمرکززدایی و آمایش سرزمین؛ درمانی برای سندروم توسعه محور- پیرامونی (با تاکید بر استان های مرزی شرق ایران)

مدل توسعه در کشور ایران انطباق قابل توجهی با مدل محور- پیرامون دارد که در این پژوهش از آن تحت عنوان سندروم توسعه محور- پیرامونی یاد می شود و نتایج پژوهش های متعدد از اختلاف سطح توسعه مناطق پیرامونی با مناطق مرکزی کشور حکایت دارد. این اختلاف در بین استان های شرقی و جنوب شرقی کشور با سایر استان ها مشهودتر است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی در پی آن است که با رویکردی علی، ابتدا به بررسی و شناسایی علل و زمینه های ایجاد این سندروم توسعه ای بپردازد و در ادامه با آسیب شناسی مناسب، راهکارهای درمانی مطلوب را برای درمان ارایه دهد. نتایج پژوهش نشان داد که الگوی تک ساخت در توزیع فضایی قدرت و عملکرد کاملا متمرکز بوده که پس از دوره مشروطه و به عنوان الگویی تقلیدی و وارداتی بر پیکره سرزمینی ایران مستولی گشته و تاکنون تداوم یافته است، بیشترین نقش را در ایجاد و تثبیت الگوی توسعه محور- پیرامونی داشته است. در این راستا عواملی دیگر ازجمله عوامل ژیوپلیتیکی و ژیواکونومیکی همچون پدیده نفت و اقتصاد رانتی و تک محصولی ناشی از آن بر دوام و قوام سیستم تک ساخت و متمرکز حاکم کمک کرده است. بسیاری از کشورها که دچار این سندروم توسعه ای بوده اند و اقداماتی درزمینه توازن منطقه ای انجام داده اند. در مورد ایران تلاش در جهت تحقق عدالت سرزمینی، آمایش سرزمین و تمرکززدایی مهم ترین راهکارهای درمانی برای اصلاح توسعه محور- پیرامونی و تحقق توسعه پایدار و توازن منطقه ای به شمار می آیند. در همین راستا توسعه محور شرق با محوریت ترانزیت و حمل ونقل ریلی می تواند نسخه ای توسعه ای برای شرق کشور و بخصوص دو استان خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان به عنوان کم توسعه یافته ترین استان های کشور باشد. همچنین در صورت به فعلیت درآمدن ظرفیت های متعدد این طرح، می توان شاهد اثرات توسعه ای آن در مقیاس های مختلف محلی، ملی و منطقه ای بود.