تجلی عالم مثال در طراحی فضای شهری، سیری از خیال تا واقعیت مورد پژوهی: میدان قبله شهر مشهد مقدس

فرهنگ و دانش ایرانی- اسلامی، گنجینه‏ای غنی از اصول و معیارهای بهتر زیستن در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی می باشد. با نگاهی به تمدن و تاریخ اسلامی، می توان دریافت همواره بازتاب اندیشه های مذهبی و فرهنگی حاکم در قالب ابعاد مختلف زندگی از جمله معماری و شهرسازی، قابل شناسایی بوده است. با این حال یکی از موضوعاتی که کمتر در شهرسازی معاصر بدان توجه می شود؛ و منجر به بحران هویتی در عصر حاضر شده است؛ فراهم آوردن امکانی برای تلفیق هنر طراحی فضاهای شهری با هنر و معنویت اسلامی می باشد. هنری که بتواند نمودی از عالم مثال و خیال انگیز آسمانی بر روی زمین باشد و همواره باور و ارزش های اعتقادی مردم را متذکر شود. از این رو، پژوهش حاضر با هدف استخراج اصول کاربردی از میان نظریات  اندیشمندان اسلامی، ابتدا  نظریات مرتبط با موضوع ادراک، عالم مثال و خیال از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و ایرانی را گردآوری و دسته بندی نموده؛ و پس از آن به بررسی چگونگی کاربرد این اصول در فضاهای شهری ایرانی پرداخته است. مقاله حاضر دارای رویکرد کیفی بوده و همچنین بر پایه پارادایم «تفسیر گرایی» بنا شده است. روش تحقیق از نوع «تحلیلی-تطبیقی» بوده و در جهت تبدیل نظریات بنیادین به نظریات کاربردی تلاش می نماید. در این راستا، به منظور تبیین روشن موضوع، میدان قبله مشهد نیز به عنوان محدوده ی مورد مطالعه انتخاب گردیده و در انتها چارچوبی برای راهنمای طراحی این میدان تدوین شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد عالم خیال و تجلیات آن همواره در نظریات اندیشمندان بزرگ مورد توجه بوده و نمود آن در فضاهای شهری در قالب عناصر مختلف که مهم ترین آن ها نور و هندسه می باشد؛ تجلی می یابد. بدین منظور، یکی از مهم ترین اصول در وادی خیال که امر «زوجیت» است در قالب اصول چهارگانه «روشنایی و تاریکی»، «درون و برون»، «سکون و حرکت» و «تقارن و عدم تقارن» در شهر قابل استفاده می باشد. این اصول به صورت تطبیقی با معیارهای طراحی شهری در قالب کیفیت های «سلسله مراتب، وحدت در عین کثرت، تاکید، تباین، این همانی، تعادل حسی، تناسبات، یکبارگی و دربرگیرندگی» و همچنین ارایه ی راهکارهایی در ذیل هریک، نشان داده شده اند.