شاخص سازی قناعت در معماری

آموزه های اخلاقی بخش مهمی از تعالیم دین اسلام است و مفاهیم اخلاقی در زمره ی مفاهیم انتزاعی قرار دارند که توسط افراد مختلف معانی گوناگونی می یابند؛ و در صورتی که تعبیر واحد و روشنی از آن ها وجود نداشته باشد؛ هرکس به تعبیر و سلیقه ی خود آن ها را در معماری متجلی ساخته و به تشت آراء خواهد انجامید. پژوهش حاضر، به این مساله پرداخته است که چگونه یک ارزش پذیرفته شده در اسلام (قناعت)، قابل سنجش در معماری خواهد بود تا بتوان وضعیت موجود آن را ارزیابی، آینده ی آن را پیش بینی؛ و برای دستیابی به آن برنامه ریزی کرد. روش پیشنهادی، شاخص سازی مفاهیم اخلاقی و شامل مراحل ذیل است. ابتدا باید تعریف اسمی مفهوم صورت گیرد و تعاریف مورد نظر انتخاب گردند؛ سپس ابعاد معماری مشخص گردند؛ در مرحله ی بعد باید معیارهای معماری بر اساس مفهوم اسلامی مورد نظر شناسایی شوند؛ سپس معرف ها تعیین می گردند و در نهایت گویه ها تعیین شده و مفاهیم، ابعاد، معیارها، معرف ها و گویه ها (با استفاده روش دلفی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)) وزن دهی می شوند و وزن نهایی هر گویه (پرسش) تعیین می گردد. اثبات کارایی روش فوق با انجام فرآیند شاخص سازی در خصوص قناعت صورت پذیرفته است و بدین ترتیب پرسش نامه ای با 216 گویه حاصل شد که با پاسخ دادن به آن می توان دریافت در اثر مورد نظر تا چه میزان مفهوم قناعت تجلی یافته است و برای دستیابی به معماری قانعانه چه نکاتی را باید مد نظر قرار داد. البته با توجه به استقرایی بودن روش، بدیهی است دسترسی به هدف نسبی است و ادعایی بر جامعیت و تامیت روش وجود ندارد. روش مورد استفاده در این تحقیق ترکیبی از روش های کیفی و کمی است. گردآوری داده ها در بخش کیفی، به روش کتابخانه ای (گرد آوری داده های اسنادی موجود) و میدانی (مصاحبه، پرسش نامه) و در بخش کمی، به روش میدانی (پرسش نامه) است. در تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی از روش معناشناسی و استدلال منطقی و در بخش کمی از روش دلفی و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شده است. نتایج شاخص سازی قناعت نشان می ‏دهد در میان ابعاد معماری، افراد موثر و در میان افراد موثر، معمار بیشترین نقش را در دستیابی به معماری قانعانه دارا هستند و پرسش های مرتبط با معرف های تطابق اثر معماری با شکل زندگی کاربران، شناخت افراد موثر از محیط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، احترام به طبعیت در فرآیند معماری، شناخت معمار از محیط کالبدی، جغرافیایی و اقلیمی و پرهیز از تفاخر اقتصادی در اثر از مهمترین گویه ها در تحقق معماری قانعانه هستند.