الگوی نورپردازی طبیعی در گنبدخانه های مساجد تاریخی اصفهان

نور روز تنها منبع تامین کننده روشنایی فضاهای تاریخی بوده است و معماران سنتی به شیوه هنرمندانه ای از آن به عنوان ابزاری برای افزایش کیفیت بصری فضا و انتقال مفاهیم استفاده کرده اند. الگوی نورپردازی نور طبیعی مساجد تاریخی و ارایه معیارهای آن سوال اصلی تحقیق است. مقاله حاضر به منظور کشف قوانین حاکم بر اصول نورپردازی بنا و نقش نورگذرها در الگوی توزیع نور طبیعی در گنبدخانه ها، با بررسی پنج گنبدخانه مساجد منتخب تاریخی اصفهان(مسجد امام، مسجد شیخ لطف اله، مسجد حکیم از دوره صفویه و مسجد سید و مسجد رحیم خان از دوره قاجاریه) درصدد است تا الگوی نورپردازی طراحی شده معماران سنتی را استخراج نموده و راهکاری برای طراحی نورپردازی طبیعی در اختیار معماران مساجد معاصر قرار دهد. روش تحقیق توصیفی تحلیلی بر اساس اطلاعات میدانی و کتابخانه ای انجام شده است. این تحقیق به کمک ابزارهای نورسنجی، داده های میدانی در سه زمان از طول روز تهیه شده و سپس توسط نرم افزار ریدینس به یک سال تعمیم داده شد. با توجه به معیارهای ارایه شده در کتب استانداردهای نورپردازی، میزان روشنایی، یکنواختی، توزیع نور و کیفیت بصری حاصل از آن در سطح پلان و دید ناظر تحلیل شد. علاوه بر آن عکاسی تایملپس جهت بررسی حرکت نور در فضا از طلوع آفتاب تا غروب از دید ناظر در برداشت میدانی به دست آمد.
نتایج حاصله نشان می دهد الگوی توزیع نور طبیعی، چگونگی پراکندگی، جهت و زاویه نور در مساجد مورد مطالعه به غیر از مسجد شیخ لطف اله دارای شباهت زیادی است. با وجودی که پنج مسجد مذکور از لحاظ ابعاد، تناسبات فضایی و  ویژگی های هندسی نورگذرها با هم تفاوت دارند ولی نورپردازی آنها بسیار به هم شباهت دارد. حرکت نور در هر پنج مسجد صورت یکسانی دارد. در نگاه بیننده رو به محراب، محراب نسبت به کل فضا در کل روز روشن تر به نظر می رسد. با وجود تفاوت در دوره تاریخی ساخت مساجد و ویژگی های معماری گنبدخانه ها، لیکن الگوی نورپردازی یکسانی بر آنها حکم می کند. به واقع استفاده از الگو می تواند منجر به نتایج متنوعی در محصولات آن شود.