تحقق مفهوم قرآنی «قسط» در فضای شهری

با توجه به گسترش مطالعات فضای شهری، لزوم تبیین این مطالعات در مقیاس های محلی با توجه به هر جامعه اهمیت دارد. اصلی ترین کتاب دین اسلام، «قرآن کریم» است. به همین علت مفاهیم مطرح شده در قرآن می تواند به تولید مفاهیم نظری بومی در حوزه شهرسازی کمک کند. یکی از ابعاد ساختار اجتماعی شهر «قسط» است و خداوند متعال در آیات کثیری ابعاد قسط را معرفی می کند. یکی از اسماء حسنی خداوند «قایم به قسط» است. او حقیقتی است که قیام به قسط کرده و همه موجودات را فیض هستی و استعداد وجودی عطا نموده است. «قسط» بدین معناست که هرکس لازمه کمال خویش را دریافت کند و بستر شکوفایی استعدادها فراهم شود. از آن جا که شهر، بستر زندگی انسان و فضای شهری از جمله مهمترین اجزای شهر است؛ این پژوهش تحقق مفهوم قسط را در فضای شهری تبیین و به دنبال پاسخ به این پرسش است که مفهوم قرآنی قسط چیست و چه گستره ای را در بر دارد و این مفاهیم چگونه می تواند در فضای شهری تحقق یابد. از این رو مبانی نظری پژوهش در دو بخش مطالعات معناشناسی قسط و فضای شهری ارایه می شود. از روش معناشناسی برای تبیین مولفه های معنایی قسط استفاده شده؛ نیز ابعاد و کیفیت های فضای شهری به عنوان بستر تشکیل دهنده هر فضا به وسیله مطالعات کتابخانه ای، تبیین و در قالب ابعاد فضای شهری دسته بندی شده و نمود آنها در ایجاد مولفه های سیزده گانه قسط (بسترهای مطلوب رشد و شکوفایی استعدادهای شهروندان، تعلیم، چارچوب ها و انضباط مدیریتی، مشارکت اجتماعی، عدالت، ادای حقوق شهروندان، رفاه اجتماعی، تکنولوژی و صنعت روز، محرومیت اجتماعی، برابری، امنیت، از بین رفتن ظلم، تعاملات اجتماعی) در فضای شهری معرفی شده است. سپس با معرفی مدلAHP مولفه های سیزده گانه قسط بر اساس پنج معیار اولویت بندی و با توجه به ارزش هرکدام، کیفیت های فضا امتیازدهی شده اند. امتیاز هر کیفیت نشان دهنده میزان تاثیرگذاری آن در ایجاد قسط در فضای شهری است. نتایج نشان می دهد کیفیت های فضای شهری «مطلوبیت کاربری، تنوع کارکردها و فعالیت ها، مقیاس عملکردی مناسب، دسترسی مناسب، هویت، کارایی، اختلاط اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسان مداری، توسعه پایدار اجتماعی، حضورپذیری، همه شمولی، امنیت، خوانایی، ساختار، آسایش، راحتی، همسازی با طبیعت و پاکیزگی» به عنوان عوامل ایجادکننده یک بستر به نام فضای شهری، امکان تحقق قسط را در یکی از اجزای شهر برای شهروندان فراهم می کند.