تجلی مفهوم درونگرایی در بازار های ایرانی

در فرهنگ و سنت مردم ایران زمین، از دیرباز میل به مستوری و پوشیده بودن وجود داشته و یکی از باورهای آنها، مسئله ی محرمیت و حرمت زندگی شخصی بوده است. از طرفی، ما همواره شاهد انعکاس دیدگاه ها و فرهنگ های دیرینه ی مردم این سرزمین در معماری خویش بوده ایم. از این رو مسئله ی درونگرایی نیز به زیبایی در معماری سنتی ایران کالبد یافته و آثار و نتایج عمیقی در سازماندهی فضایی و نحوه ی قرارگیری عملکردهای گوناگون داشته است؛ چنانکه ویژگی درونگرا بودن در آثار و ابنیه ای مانند خانه، مسجد، مدرسه، کاروانسرا، حمام و... ریشه ای عمیق در مبانی و اصول اجتماعی- فلسفی این سرزمین دارد. فرضیه ای که در این پژوهش مطرح می باشد؛ اینست که تاثیر این اصل (درونگرایی) صرفا در زمینه معماری نیست؛ بلکه می تواند بر الگوهای رفتاری افراد حاضر در فضاهای شهری نیز تاثیرگذار باشد و موجب ایجاد حالات درونگرایانه در تفکرات ذهنی و الگوهای رفتاری آنها گردد؛ چنانچه علی رغم عملکردی که فضاهای شهری در غرب مبنی بر محلی برای تجمع و دیدن و دیده شدن دارند؛ این فضاها در ایران همواره محلی برای دیدن و دیده نشدن بوده اند. در نهایت نیز به بررسی عوامل تاثیرگذار بر درونگرایی بازارهای ایرانی در دو بعد انسانی و اجتماعی پرداخته می شود؛ عواملی از قبیل محرمیت و حس نیاز به خلوت و حفظ حریم خصوصی برای افراد حاضر در بازار، منع حضور بی هدف در فضاهای عمومی از طرف متون اسلامی و در نتیجه به حداقل رسیدن مدت زمان حضور در این فضاها، عدم ایجاد حس مالکیت حضور در فضاهای عمومی در نتیجه حضور حداقلی در این گونه فضاها، کم بودن عرض بازارها و عدم وجود فضای کافی برای نشستن در آنها، و همچنین ارزشی که اسلام برای خانواده و اهل آن قایل شده و خانه را به عنوان محلی برای آرامش و آسایش انسان معرفی کرده است. روش تحقیق در این پژوهش روش کیفی و همچنین روش استنباطی مبتنی بر تحلیل محتوا می باشد؛ لذا ابتدا در گام اول به مطالعه ی متون اسلامی و بررسی اسناد و مدارک مرتبط با ادبیات موضوع پرداخته و به تدوین چارچوب نظری و فرآیند پژوهش و تحلیل شاخص هایی که می توانند دلیل بر درونگرایی بازارهای سنتی ایران باشند؛ مبادرت شده و تاثیر این اصول بر کارکرد بازارها مورد بررسی قرار داده شده است.