نویافته های گچی ساسانی از بناهای اعیانی گوریه و جهانگیر بر کرانه رود کنگیر ایوان در استان ایلام

کاوش های باستان شناسی در بناهای گوریه و جهانگیر ایوان در استان ایلام، منجر به کشف سازه های معماری و گچبری های نفیسی، برای نخستین بار از دوره ی ساسانی شد. موقعیت استراتژیک این منطقه در زاگرس مرکزی، واقع شدن بر سر یکی از راه های مهم باستانی به بین‏النهرین و وجود رودخانه ی کنگیر، می‏تواند از عوامل موثر در شکل‏گیری آن ها باشد؛ علاوه بر مستندسازی این بناها در اثر آبگیری سد کنگیر، کمبود اطلاعات ما درباره ی احداث و عرصه های سکونتی این نوع از سازه ها و پاسخ به پرسش ها و خلاهای مطالعاتی مربوط به این دوران در غرب ایران، هم چون: به راستی این سازه های معماری و تزیینات معماری وابسته به آن ها ازجمله گچبری ها متعلق به دوران پیش ازاسلام هستند که در صدر اسلام نیز مورد استفاده قرار گرفتند؟ شاخصه ها، تزیینات معماری و مواد و مصالح مورد استفاده در شاکله ی آن ها چه بوده و سبک های هنری آن ها تحت تاثیر چه عواملی قرار داشته است؟ مهم ترین ویژگی ها، وجه تمایز و تشخیص یافته های گچی به دست آمده چیست؟ از اهداف و ضرورت های کاوش بود. این پژوهش دارای ماهیت توصیفی-تحلیلی است و با بهره گیری از متون تاریخی و مطالعات میدانی، به بررسی تطبیقی و مقایسه ای یافته های گچی حاصل از کاوش و واکاوی آرایه ها و نشانه های پیرامون آن ها پرداخته شده است. نتایج آزمایش سالیابی روی آثار بنای جهانگیر، نشان می دهد که حیات در آن ها از اواخر ساسانی شروع و تا قرن چهارم هجری قمری ادامه داشته و پس از آن مورد استفاده ی عشایر کوچ رو بوده اند. استفاده از نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی در قاب هایی با حاشیه ی تزیینی هندسی به صورت تکرار و قرینه سازی در هر دو بنا دیده می شود که متاثر از هنر رایج دوره ی ساسانی با هویت مستقل محلی خود هستند. در بیشتر اشکال مختلف گچبری ها، همواره حضوری از نیروی مافوق طبیعی در قالب نماد رخ می نماید که البته در برخی موارد نقشی صرفا تزیینی و تشریفاتی ایفا می کنند.