اسلام گرایی ملت و سکولاریسم دولت: موردپژوهی جمهوری تاجیکستان

اسلام در سرزمین تاجیکستان تاریخ دیرینه ای دارد و مراحل متفاوتی را در آن گذرانیده است. در زمان سامانیان، این منطقه یکی از مراکز مهم تمدن اسلام بوده است. با فتح این کشور به دست روس ها و شکل گیری اتحاد جماهیر شوروی، اسلام در این سرزمین به شدت تحت فشار قرار گرفت. امروز تاجیکستان استقلال یافته به لحاظ دینی وارد مرحله تازه ای شده است. این مقاله در گام نخست قصد دارد به این سوال پاسخ دهد که اسلام در این کشور از چه مراحل تاریخی عبور کرده است. ما بر اساس مطالعات تاریخی، حیات اسلام را در این منطقه به سه دوره تقسیم کرده و مهم ترین وقایع معطوف به این دین را در هر دوره تعقیب می کنیم. در گام دوم مهم ترین جریان های اجتماعی-سیاسی امروز تاجیکستان معرفی می شوند که عبارتند از: جریان سکولار-سیاسی، جریان مذهبی-سیاسی و جریان قومی-ملی. در مورد یکم، به نظام سیاسی و سازمان احزاب می پردازیم. در مورد دوم، اعتقادات و اعمال اسلامی مردم به عنوان بعد غیررسمی اسلام گرایی و فعالیت های سازمان های اسلامی به عنوان بعد رسمی آن بررسی می شوند. در آخرین مورد به خصوصیات فرآیند ملت سازی و دولت سازی در جامعه تاجیکستان اشاره می کنیم. در بخش نتیجه گیری به رابطه تنگاتنگی که میان سه مرحله تاریخی حیات اسلام و سه جریان امروزی وجود دارد پرداخته می شود.