ارزیابی استدلال‌های کلامیِ مبتنی بر صفت حکمت الهی، با تأکید بر آرای فیاض لاهیجی

استفاده از صفت حکمت الهی در استدلال های متکلمان به صورت مستقل یا به عنوان مبنایی برای اصلی دیگر، رواج بسیاری داشته است. نویسندگان، استدلال های لاهیجی را که بر این صفت مبتنی هستند، با روش تحلیل منطقی نقد و بررسی می کنند. استفاده از این صفت، دستکم در پاره ای از موارد، ناصحیح است و استدلال ها به لحاظ منطقی منتج نیستند. به نظر می رسد غالبا استفاده از این صفت به صورت پسینی بوده و تنها به منظور مستدل کردن عقلی گزاره های نقلی، به این روش تکیه شده است. به علاوه آنکه اظهار نظر در این مسیله، مستلزم علم باطنی و کامل نسبت به زوایای هستی و علت غایی جهان خواهد بود. وجود موارد نقض فراوان نیز که مطابق با همین مبنا، قاعدتا باید از سوی خداوند محقق شده باشد، اما در واقع محقق نشده است، دلیل دیگری بر نادرستی این مبنا خواهد بود. شایان ذکر است که بحث مقاله، در مقام ثبوت و واقع نیست؛ چرا که با ادله قطعی عقلی، تمامی افعال الهی، در نهایت حکمت هستند؛ بلکه بحث در مقام کشف آن حکمت و فهم عقل پر از محدودیت و نقص انسان نسبت به آن مصادیق است.