واکاوی معنایی رشد و کمال عقل در مسئولیت کیفری نوجوانان از منظر فقه و حقوق موضوعه

سن رشد و مسئولیت کیفری کودکان و نوجوانان، یکی از مسایل مهم و چالشی حقوق کیفری ایران و دیگر کشورها می باشد، که مورد نقد و اعتراض حقوق دانان  قرار گرفته و مورد اختلاف بین فقهای اسلامی نیز می باشد. این سن که از آن اغلب به عنوان بلوغ یاد می شود، در کشورهای گوناگون، متفاوت است. در قوانین کیفری ایران، این سن متاثر از فقه امامیه می باشد؛ که طبق نظر اکثر فقهای شیعه این سن برای دختران نه سال تمام قمری و برای پسران پانزده سال تمام قمری می باشد؛ اما در ماده 91ق.م.ا. کنار رشد، کمال عقل مجرمان زیر 18 سال مورد بیان مقنن در بحث مسئولیت مدنی نوجوانان قرار گرفته است، که از آن به تحولی شگرف در مسئولیت کیفری نوجوانان یاد می کنند، که به نظر تشخیص رشد و کمال عقل مجرمان کمتر از 18 سال مبنای فقهی دارد. لذا تحقیق حاضر در ابتدا به تبیین مفهوم رشد و مفاهیم مشابه آن یعنی کمال عقل و تمییز پرداخته و اثبات می شود که در اصطلاح فقهی و حقوقی، رشد تنها به مفهوم خاص مدنی اختصاص نداشته و قابل تعمیم به مسایل غیر مالی از جمله امور کیفری نیز می باشد؛ چون که مسایل کیفری به مراتب مهم تر از امور مالی می باشد و به طریق اولی یا حداقل به وحدت ملاک و تنقیح مناط، رشد، در مسئولیت کیفری شرط است. برای این مدعا از قیاس اولویت در مسئله رشد استناد شده و سپس به تبیین قید «کمال عقل»؛ پرداخته شده و با بررسی تطبیقی موضوع سن تمییز، رشد، کمال عقل و مسئولیت کیفری از دیدگاه فقه، حقوق و نقد قوانین موجود، پیشنهادهایی درباره ی سن مسئولیت کیفری اطفال متناسب با رشد عقلی و قوه تمییز آن ها داده می شود و در نتیجه بازنگری در سن مسئولیت کیفری نوجوانان و اتخاذ رویه ی واحد، ضروری به نظر می رسد.