راهبردها و راهکارهای اجرایی برای تنوع بخشی منابع مالی موسسات آموزش عالی و پژوهشی با تاکید بر منابع غیردولتی

رشد تقاضای اجتماعی آموزش عالی و لزوم امکان دسترسی یکسان و عادلانه به آن برای متقاضیان ورود به دانشگاه ها، افزایش مسئولیت های اجتماعی و تغییر کارکردهای دانشگاه ها، روند شتابان جهانی سازی و به تبع آن بین المللی شدن آموزش عالی، اهمیت پژوهش و توسعه دانش های بنیادی، محدودیت های بودجه ای دولت ها در تامین مالی دانشگاه ها، مجموعه عواملی هستند که تنوع بخشی به منابع مالی آموزش عالی در سراسر جهان را به صورت فزاینده ای متاثر ساخته اند. بدیهی است که وابستگی بودجه ای بر استقلال دانشگاه ها تاثیر داشته است. از طرفی، نوسانات بودجه دولتی که عمدتا به دلیل تغییرات نرخ ارز و اعمال تحریم ها و کاهش قیمت نفت اتفاق می افتد، بودجه آموزش عالی را ناپایدار و آسیب پذیر می کند. با این استدلال، بازتعریف منابع مالی آموزش عالی و شناسایی منابعی که پایدار است، بسیار اهمیت دارد. در این پژوهش پس از شناخت وضعیت موجود منابع مالی دانشگاه ها و بررسی مبانی و پیشینه تحقیق، با جمع آوری نظرهای خبرگان و مدیران اجرایی دانشگاه ها عمده منابع مالی نوین در دانشگاه های ایران استخراج و میزان اثربخشی (ظرفیت سازی) راهبردهای اجرایی تنوع بخشی به منابع آموزش عالی تجزیه و تحلیل شد. این پژوهش از نوع توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف کاربردی بود. جامعه آماری شامل دانشگاه ها، موسسات پژوهشی و پارک های علم و فناوری وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و نمونه های مورد مطالعه شامل 30 دانشگاه، 7 موسسه پژوهشی و 7 پارک علم و فناوری و مشتمل بر 142 پرسشنامه بود. گویه های پرسشنامه به راهکارهای پیشنهادی اختصاص یافت و با توجه به ماهیت آنها به سه زیرمقیاس پژوهشی، آموزشی و اداری-مالی دسته بندی شدند. برای سنجش میزان پایایی پرسشنامه ها از آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار آن 848/0 به دست آمد. نتایج نشان داد که در میان راهکارهای اجرایی در حوزه اداری و مالی، استفاده حداکثری از ظرفیت های قانونی در تبصره های بودجه، گسترش و تنوع بخشی به فعالیت های خیران و توسعه بنیادهای نیکوکاری دانشگاهی از موثرترین راهکارهای تنوع بخشی منابع درآمدی در دانشگاه ها، موسسات پژوهشی و پارک های علم و فناوری است. همچنین کارشناسان حوزه آموزش عالی با توجه به ظرفیت های موجود از جمله اعضای هییت علمی در اختیار، تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی، ماموریت های محول شده، امکانات فیزیکی، قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی خاص و بودجه تخصیص یافته، اثربخشی به کارگیری راهکارهای تامین منابع مالی مبتنی بر انعقاد طرح های پژوهشی با صنایع و سایر دستگاه های اجرایی در خصوص تامین خدمات برتر و تقویت اقتصاد دانش بنیان و تحقق اهداف «جهش تولید» در کشور را نسبت به سایر راهبردها بیشتر می دانند.