سیر تحول کتیبه نگاری در بناهای سلطنتی از اواخر دوره ایلخانی تا اوایل صفوی براساس نگاره های سه نسخه شاخص شاهنامه فردوسی

از زمان آفرینش شاهنامه فردوسی این اثر مورد توجه پادشاهان و صاحب منصبان بوده و در ادوار مختلف، به فرمان آن ها، نسخ نفیسی از آن به دست برجسته ترین هنرمندان هر عصر ساخته شده است. در تاریخ نگارگری ایران، سه نسخه شاهنامه اهمیت ویژه ای دارند؛ شاهنامه بزرگ مغول (دموت) مربوط به اواخر دوره ایلخانی، شاهنامه بایسنقری متعلق به دوره تیموری و شاهنامه شاه طهماسبی (هوتون) مربوط به اوایل دوره صفوی. به فراخور موضوع داستان ها، شماری از نگاره های هر سه نسخه، دارای تصاویری از ابنیه سلطنتی هستند و نگارگران در ترسیم هر چه بهتر بناها و تزیینات آن ها به ویژه کاشی کاری، تلاش و دقت بسیار کرده اند. بناها دارای کتیبه هایی هستند که هر یک سیمای کتیبه های ساخته شده در دوره های خود را به خاطر می آورند. پژوهش حاضر می کوشد به این پرسش ها پاسخ دهد که، کتیبه نگاری در هر یک از سه نسخه به تفکیک، با چه شاخصه های متفاوت بصری ترسیم شده و این ویژگی ها در نوع و رنگ خط، محل قرارگیری، رنگ و تزیینات زمینه و مضامین، چگونه نمود یافته است؟ و در گذر از یک دوره به دوره بعد چه تحولاتی در آن ها پدید آمده است؟ با توجه به اهمیت نگاره ها در پژوهش های باستان شناسی، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی سیر تحولی و مقایسه کتیبه نگاری بناهای سلطنتی از اواخر دوره ایلخانی تا اوایل صفوی برمبنای نگاره های سه نسخه شاهنامه فردوسی (شاهنامه بزرگ مغول، شاهنامه بایسنقری و شاهنامه طهماسبی) است. اطلاعات به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده و روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است. کتیبه های بناها، در دوره مغول با خط کوفی و در دوره تیموری با خطوط کوفی و ثلث، اغلب مضامین سیاسی و مذهبی دارند؛ و در دوره صفوی، کتیبه های ثلث و نستعلیق مضامین دعایی، اخلاقی و عرفانی را تداعی می کنند. در دوره تیموری از نقوش اسلیمی و در دوره صفوی از نقوش اسلیمی و ختایی، برای تزیین زمینه کتیبه ها استفاده شده است.