تحلیل تطبیقی شخصیت پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگاره های نسخ عجایب المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و مکتب گورکانی*

شناخت شیوه های طراحی شخصیت در هنر نگارگری و مطالعه سیر تکوین و تحول آن می تواند برای طراحان امروز الهام بخش باشد و دریچه های جدیدی به روی آن ها بگشاید. در این راستا، تصویرسازی های نسخه عجایب المخلوقات به لحاظ اینکه با محوریت موجودات تخیلی-تلفیقی صورت گرفته ، مورد مناسبی برای مطالعه طراحی شخصیت فراواقع در سنت تصویری آسیای میانه است. انتخاب دو نسخه شاخص از دو دوره ممتاز مکتب نگارگری ایلخانی در ایران (نسخه کتابخانه مونیخ-شماره 464) و مکتب گورکانی در شبه قاره (نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی- شماره 47893)، از بدو نگارش و مصورسازی این نسخه تا پایان دوره حیات پویای مکاتب نگارگری آسیای میانه، می تواند تشابه و تفارق ویژگی های تصویرگری این گونه از طراحی شخصیت را تبیین نماید. هدف از این پژوهش، شناخت و تبیین عوامل ثابت و متغیر در طراحی شخصیت های تخیلی-تلفیقی از بدو مصورسازی این نسخه در قرن هفتم هجری تا مکتب گورکانی قرن یازدهم هجری، با تمرکز بر دو نسخه شاخص و با رویکرد فرم گراست. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش هاست: شخصیت پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نگاره های نسخه آغازین عجایب المخلوقات قزوینی مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، دارای چه ویژگی های تجسمی است؟ و وجوه اشتراک و افتراق آنها در چیست؟ روش تحقیق، تحلیلی-تطبیقی و شیوه گردآوری اطلاعات کتاب خانه ای-اسنادی است. روش تجزیه و تحلیل آثار بر مبنای مطالعات کیفی (سنجش چگونگی کاربست عناصر بصری) و از حیث هدف، بنیادین است. جامعه بررسی این پژوهش را در گام نخست و به منظور تحلیل ویژگی های عمومی، تمامی تصاویر موجودات تخیلی-تلفیقی دو نسخه، و در گام نهایی و با هدف تحلیل ویژگی های تخصصی، تعداد 5 تصویر که در هر دو نسخه مشترک و هم طراز هستند، تشکیل می دهند. نتایج کلی پژوهش بر این امر اذعان دارند که وجه اشتراک شخصیت پردازی موجودات تخیلی-تلفیقی در نسخه آغازین عجایب المخلوقات قزوینی در مکتب ایلخانی و همتای آن در مکتب گورکانی، برگرفته از سبک قالب نگارگری ایرانی و تفاوت چشم گیر آن ها، در نوع کاربست رنگ است.