مطالعه جایگاه ایزدبانوی آناهیتا در نقوش ایوان موزائیک بیشاپور؛ و پیشنهادی برای دوره ساخت تزئینات

شهر بیشاپور به سبب تاریخ مکتوب شهرسازی یکی از نمونه های ارزشمند دوران ساسانی است. از این شهر تاکنون آثار و ابنیه ارزشمندی از جمله معبد آناهیتا، تالار چلیپا، ایوان های دوگانه شرقی و غربی و تزیینات وابسته مانند گچبری و موزاییک بدست آمده است. ایوان موزاییک شرقی یکی از عناصر مکشوفه و مهم ارگ شاهی بیشاپور است که در مجاورت تالار چلیپا، معبد آناهیتا و کاخ والرین ساخته شده و بیشترین و سالم ترین موزاییک ها از آن بدست آمده است. هنر نقش اندازی با موزاییک تا قبل از این در ایران بی سابقه بوده و تصور می شود که به واسطه حضور اسیران رومی و پس از جنگ شاپور اول با والرین به هنر ایران راه یافته است. گیرشمن تا حدودی به توصیف نقوش موزاییک ها و مقایسه آنها با دیگر نقوش در ظروف ساسانی پرداخته است. اما نادیده گرفته شدن برخی از جزییات در نقوش و انتساب ساخت این تزیینات به اسیران رومی و به دستور شاپور اول موضوعی است که بررسی مجدد موزاییک ها را ضروری می کند. لذا این مقاله در پی پاسخ دادن به این پرسش ها است که تصویرهای منقوش در موزاییک ها چه موضوعی را روایت می کنند و ساخت آنها به چه دوره ای بازمی گردد. در این مقاله که روشی توصیفی تاریخی دارد، نقوش ایوان موزاییک مطالعه و با دیگر نقوش باقی مانده از ایزدبانوی آناهیتا بر روی مسکوکات دوره ساسانی، حجاری ها و مجسمه های کشف شده از عمارت اربابی حاجی آباد مقایسه می شوند. مطالعه نقوش موزاییک و مقایسه آنها با اطلاعات تاریخی و متون مذهبی دربر دارنده تفسیر جدیدی از موضوع تصویرشده توسط آنها است. مقایسه تصویر موزاییک ها با نقوش برجسته و ظروف ساسانی، نمایانگر اعطاء فر توسط ایزدبانوی آناهیتا است. مطالعه نقوش آناهیتا و مقایسه آنها با برخی نقش برجسته های ساسانی نشان می دهد که موزاییک ها با احتمال بسیار بالایی قابل انتساب به نرسه می باشند.