مطالعه تطبیقی قالی ایرانی در سفرنامه سیاحان خارجی دوران صفوی و قاجار با رویکرد شرق شناسی

سفرنامه ها، روایت سیاحان از ویژگی های گوناگون سرزمین های میزبان است. توصیف جوامع مقصد عموما از زاویه دید سیاح و با تکیه بر پس زمینه ها، پیشینه ها و  برخی کلیشه های ذهنی صورت می گیرد. توجه به قالی ایرانی در سفرنامه های سیاحان غربی، همواره با نوعی قضاوت در باره کاربردها و کیفیت آن همراه بوده است. تاکنون بررسی معینی درباره این که ریشه چنین داوری هایی چیست  و چنین توصیف هایی چگونه باید فهمیده شوند، صورت نگرفته است. مسئله اصلی بررسی حاضر، شناخت این دیدگاه ها در مواجهه با قالی ایرانی طی دوران صفویه و قاجار است. هدف این مقاله علاوه بر فهم دیدگاه های حاکم بر سفرنامه ها در دو دوره صفویه و قاجاریه پیرامون قالی ایرانی، تبیین منطق و نگرش حاکم بر آنهاست. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تطبیقی و رویکرد شرق شناسی ادوارد سعید، انجام و برای تحلیل داده ها از روش کلایزی استفاده شده است. نتایج بررسی نشان داد که توصیف قالی ایرانی در سفرنامه های دوره صفویه آمیخته با «حفظ منافع گیرنده»، «حقارت شرق»، «جدا کردن راه خود از شرق» و «معادل سازی» همراه بوده است. توصیف قالی ایران در سفرنامه های دوره قاجار علاوه بر مولفه های ذکر شده با «برتری مغرب»، «کلیشه سازی»، و «حقایق فرضی» آمیخته است. بر اساس نتایج این تحقیق، تعامل کم سیاح با عامه مردم، دلیل عدم وجود مولفه «برتری مغرب» در سفرنامه های دوره صفویه است همچنین، برتر دانستن قالی های صفویه در دوره قاجار از دیدگاه سیاح عصر قاجار، و در نتیجه برساخت نوعی معینی تاریخ، به ترتیب منجر به شکل گیری مولفه های «حقایق فرضی» و «کلیشه سازی» شده است.