جستاری بر حسن و قبح عقلی از دیدگاه نهج‎ البلاغه

حسن و قبح از جمله موضوعات مهم دانش کلام اسلامی است که نتایج مختلفی در حوزه ها و شاخه هایی چون اخلاق و عقاید دارد. اشاعره حسن و قبح را شرعی و محصول احکام می دانند و معتزله و شیعه آن را از احکام عقل و مقدم بر شرع دانسته اند. طبق دیدگاه دسته دوم، حسن و قبح احکام، تابع مصالح و مفاسد آن هاست. حکم حسن تابع مصلحت و حکم قبیح دارای مفسده است. البته به جهت محدودیت های عقل آدمی، یافتن مصالح و مفاسد پشتیبان و یا حسن و قبح احکام، صرفا برای برخی احکام محقق می شود نه به صورت قاعده کلی. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی-توصیفی مبتنی بر روشی کتابخانه ای در پی تحقیق پیرامون نگرش نهج البلاغه به مسئله حسن و قبح و پاسخ به این سوال است که آیا می توان از آن بر نظریه حسن و قبح اقامه دلیل نمود؟ در پاسخ به پرسش محوری پژوهش ممکن است برخی ادعا کنند که این کتاب دغدغه مساله حسن و قبح را نداشته و اشاره ای به این اصل ندارد. حال آنکه از برخی تعابیر آن می توان بر اثبات و تایید مدعای این اصل مهم کلامی بهره گرفت. از این رو، به کمک نگرش نهج البلاغه به مسئله فطرت، نقش و جایگاه عقل و همچنین گوشه هایی از بیانات امام (ع) می توان پاسخ پرسش پژوهش را یافت؛ با توجه به این نکته که عقلی بودن حسن و قبح، وجدانی است. اقامه دلایل و شواهد نقلی بر آن بیشتر جنبه تنبیهی و برطرف کنندگی غبار غفلت از آن دارد.