کارکرد نشانه شناختی نام ها در رمان الطریق نجیب محفوظ

در عصر اسطوره ، نام کارکردی جادویی و پیوندی ناگسستنی با صاحب نام داشت. با پایان یافتن این عصر، کارکرد جادویی نام به کارکردی ارتباطی فروکاست؛ اما با ورود رمان به زندگی انسان و تصاحب جایگاه اسطوره، نقش و جایگاه نام به رمان انتقال یافت. بنابراین، بررسی نشانه شناختی نام در رمان می تواند مخاطب را به لایه های معنایی پنهان رهنمون شود و رویکرد نشانه شناسی ثانویه که رولان بارت در بررسی نظام های اسطوره ای از آن کمک می گرفت، برای این بررسی کارآمد است؛ در این رویکرد، نشانه های برآمده از نشانه شناسی اولیه در مرحله ی دوم به مرتبه ی دال تنزل یافته و مجددا نشانه شناسی می شوند. بر همین اساس، این مقاله قصد دارد با روشی توصیفی-تحلیلی، در رمان الطریق نجیب محفوظ، با بررسی پیوند دال نام با مدلول صاحب نام در شخصیت های کلیدی صابر، سیدسید رحیمی، الهام، بسیمه عمران و کریمه، به نشانه شناسی اولیه این شخصیت ها بپردازد؛ سپس بر اساس ارتباط دال و مدلول در نشانه شناسی اولیه، شخصیت ها را به دو دسته تقسیم کند. در این دسته بندی سیدسید رحیمی و الهام که شخصیت و نامشان در پیوند مستقیم با یکدیگر است، در یک دسته و بسیمه عمران، کریمه و صابر که پیوند وارونه ای با نام خود دارند، در دسته ی دیگری قرار گرفتند. سپس هر دسته در تقابل با دسته ی دیگر، به مثابه دالی در نظر گرفته شده و به جستجوی مدلول های آنها پرداخته می شود. دال ها، با نشانه شناسی ثانویه، دلالت های تاریخی-اجتماعی گوناگونی در جوامع و انسان شرقی پیدا کردند که نشانگر موقعیت سرزمین های عربی در گذشته و اکنون است و این مقاله به کشف معانی برآمده از آنها اختصاص یافته است.