مقایسه استعاره دستوری گذرایی در شعر تعلیمی و عاشقانه سعدی

استعاره گذرایی، یکی از استعاره های دستوری است که در دستور نقش گرای نظام مند هلیدی، بدان پرداخته می شود. این مقاله می کوشد که استعاره گذرایی را در دو گونه ادبی تعلیمی و عاشفانه سعدی مقایسه کند. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای است یافته های این مطالعه عبارتند از: روساخت بندها نشان می دهد که بر خلاف انتظار، در شعر عاشقانه سعدی، بسامد فرایند مادی بیشتر از فرایندهای دیگر است. پس از آن فرایند رابطه‎ای با اختلاف بسیار قرار دارد. در شعر تعلیمی نیز، به لحاظ روساختی، فرایندهای مادی و رابطه‎ای با یسامدی تقریبا یکسان از دیگر فرایندها پیشی گرفته اند. فرایند بعدی، از لحاظ کاربرد، فرایند ذهنی است اما تحلیل ژرف ساختی بندها، نشان می دهد که بخش قابل توجهی از فرایندها در شعر سعدی، اساسا در ژرف ساخت، ذهنی یا رفتاری بوده اند که احساسات درونی انسان را به خوبی نشان می دهند اما تحت تاثیر استعاره گذرایی، غالبا در رو ساخت به فرایندهای مادی و رابطه ای تغییر ماهیت داده اند. به نظر می رسد شاعر کوشیده است، احساسات درونی شخصیت های حاضر در حکایات و یا عاشق و معشوق را در شعر عاشقانه به نحو برجسته ای، عینی تر و ملموس تر کند. تبدیل فرایندهای ذهنی و رفتاری به مادی و رابطه ای در شعر عاشقانه سعدی نسبت به شعرتعلیمی به طور معناداری بیشتر است. با توجه به این که پاره ای از استعاره های گذرایی در شعر سعدی، یا مصداق کنایه اند و یا دارای معنای ثانویه هستند که در علم بلاغت ارزیابی می شوند؛ به نظر می رسد که استعاره گذرایی می تواند پژوهشگران حوزه ادبیات را در بازتعریف پاره ای از مباحث علم معانی و بیان یاری نماید.