واکاوی نظریه های یادگیری در شبکه های اجتماعی؛ بسترسازی نظری برای طراحی برنامه درسی

پیشینه و اهداف:

 برای استفاده اثربخش از شبکه های اجتماعی نیازمند شناسایی و به کارگیری پیامدهای نظریه های حمایت کننده استفاده از شبکه های اجتماعی هستیم. نظریه های یادگیری متفاوت تفاسیر متنوعی از یادگیری فراهم می کنند. نظریه های یادگیری متفاوت منجر به جهت گیری ها و نتایج مختلفی در برنامه ریزی درسی می شوند؛ ازاین رو نظریه های یادگیری به عنوان چارچوب برای هدایت تصمیم گیری ها در طول طراحی و اجرای برنامه درسی عمل می کنند. هدف از انجام این پژوهش شناسایی انواع نظریات یادگیری حمایت کننده استفاده از شبکه های اجتماعی و واکاوی نظریه های یادگیری در شبکه های اجتماعی به منظور بسترسازی نظری برای طراحی برنامه درسی بود.

برای این پژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه اسناد و مدارک معتبر مرتبط با موضوع، از سال 1995 تا سال 2018 تشکیل می‏دهد که محتوای آن‏ها به روش نمونه‏گیری هدفمند و بر اساس انتخاب نظریه های حمایت کننده یادگیری در شبکه های اجتماعی که تعداد آن ها  30 مورد بود، مورد تحلیل قرار گرفت. واحد تحلیل آن مضمون (تم) است. برای تحلیل یافته ها، پس از کدگذاری باز، طبقات اصلی و فرعی استخراج شد. جهت اطمینان از روایی پژوهش، از روش های بررسی توسط اعضا، مثلث سازی منابع داده ها و بازبینی توسط همکاران استفاده شد و برای اطمینان از پایایی، روش توافق بین دو کدگذار به کاربرده شد.

یافته ها، انواع نظریه‏های زمینه‏محور، اجتماع‏محور و فردمحور حمایت‏کننده یادگیری در شبکه‏های اجتماعی را مشخص کرد. همچنین یافته ها، 4 طبقه اصلی شامل ابعاد شبکه های اجتماعی، تعاملات شبکه ای، انواع یادگیری و عناصر برنامه درسی را نشان داد. یافته ها بیانگر این نکته است که روابط شبکه ای در شبکه های اجتماعی شامل تعامل اجتماعی، ارتباطات بین فردی و ارتباط تعاملی با ادمین و ارتباط استاد و دانشجو است که این تعاملات گسترده و مبتنی بر تشریک مساعی، توافق محوری و مبتنی بر اشتراک عقاید است. انواع یادگیری در شبکه های اجتماعی، شامل یادگیری شبکه ای، یادگیری موقعیتی، یادگیری مساله محور، یادگیری شخصی و یادگیری غیرمستقیم است. عناصر برنامه درسی دربردارنده ی اهداف شبکه ای، محتوای شبکه ای، محیط یادگیری شبکه ای، فراگیر شبکه ای و ارزشیابی شبکه ای بود. اهداف شبکه ای، ویژگی هایی از قبیل پیش بینی نشده، واگرا، از پیش تعیین شده نبودن، متغیر بودن، عدم خطی بودن، منعطف، ارزشی، زایشی و تعاملی را دارند. محتوای شبکه ای از ویژگی هایی مثل دانش توزیع شده، تعدد منابع، منابع قابل اعتماد، دسترس پذیری، دانش زمینه محور، دانش اشتراکی، دانش فراگیر، اطلاعات خودمحور، خلق داوطلبانه دانش و محتوای تبادل پذیر برخوردارند. محیط شبکه ای شامل ویژگی های فنی و آموزشی هستند. ازجمله ویژگی های فنی این محیط می توان به تنوع زبان، وجود ابزارهای ارتباطی، امکان سفارشی سازی پیام و شبیه سازی ارتباطات اشاره کرد. ویژگی های آموزشی این محیط نیز شامل غنی بودن از ابزارهای مدیریت دانش، شناخت موقعیتی، اطلاعات شخصی سازی شده، محیط باز و منعطف، است. فراگیر شبکه ای، آگاه و بروز، مستقل و فعال است که توانایی انجام چند کار را باهم دارد. فراگیر شبکه ای، بازیگر و عامل اجتماعی است که به پردازش منظم، انتشار و مدیریت دانش می پردازد. ارزشیابی در شبکه های اجتماعی نیز فرآیندی، غیرخطی، تکوینی، آگاهانه، سریع و مداوم است که با حذف رتبه ها و آزمون های استاندارد همراه است.

بر اساس نتایج پژوهش پیشنهاد می شود متصدیان امر تعلیم و تربیت از مختصات عناصر برنامه درسی مبتنی بر شبکه های اجتماعی برای طراحی برنامه درسی مبتنی بر شبکه های اجتماعی استفاده کنند. همچنین  برای تحقیقات آتی نیز پیشنهاد می شود که یافته های این پژوهش را در محیط های آموزشی آزمایش و اجرا کنند تا گامی مثبت در جهت استفاده بهینه از شبکه های اجتماعی برای یادگیری فراگیران برداشته شود.