تاریخهای محلی ناحیه جزیره: گونه شناسی ساختاری و ارزیابی محتوایی

تاریخ موصل ابوزکریای ازدی (د 334ه)؛ تاریخ رقه قشیری حرانی (د 334ه)؛ تاریخ میافارقین ابن ازرق فارقی (د.ح.577ه)؛ و تاریخ اربل ابن مستوفی اربلی (د 637ه) چهار تاریخ محلی بازمانده از ناحیه جزیره در دوره میانه اسلامی است. در این مقاله به این پرسش ها پرداخته می شود که این کتاب ها جدا از «محلی» بودن، ذیل کدام یک از گونه های دیگر تاریخ نگاری اسلامی جای می گیرند؟ و محتوا و گزارش های آن ها در چه حوزه هایی حایز اهمیت است ؟ از بررسی ساختاری و محتوایی این چهار کتاب روشن شد: 1. تاریخ موصل «گاه نگاری محلی-عمومی» استکه افزون بر تاریخ موصل و جزیره، به وفور از تاریخ دوره متاخر اموی و عصر اول عباسی نیز یاد کرده است؛ 2. تاریخ رقه «تراجم نگاری طبقاتی» است که به ذکر احوال«علماء» رقه و جزیره پرداخته، اما درباره جغرافیا و تاریخ این شهر روایت های بسیار کمی دارد 3. تاریخ میافارقین «گاه نگاری محلی-عمومی-دودمانی» است که تاریخ محلی میافارقین و جزیره را ذیل تاریخ خلافت و تاریخ دودمان های حمدانی، مروانی و ارتقی روایت کرده است؛ 4. تاریخ اربل «تراجم نگاری غیرالفبایی» است که در آن به احوال و آثار شماری از دانشوران و ادیبان سده های ششم و هفتم هجری پرداخته شده است.