بازتاب یک شاخصه گویشی، در مصرعی از شاهنامه فردوسی به آب دو دیده نباید گریست

در این پژوهش، بازتاب یک شاخصه گویشی در مصرعی از شاهنامه فردوسی نشان داده می‌شود. این مصراع: «به آب دو دیده نباید گریست» در داستان رستم و سهراب آمده است. اغلب شاهنامه‌پژوهان، برای آن شرح و توضیح بیان نکرده‌اند، برخی معانی ارایه شده نیز پذیرفتنی به‌نظر نمی‌رسد. برپایه نتایج این مقاله، دشواری این مصراع از کاربرد تکواژ «به» در معنایی نادر و کمیاب سرچشمه می‌گیرد. با این توضیح که این تکواژ، در این کاربرد، با حرف اضافه «به» در فارسی امروز ایران، تحول‌یافته pad در فارسی میانه، پیوندی ندارد، بلکه صورت گویشی abē در فارسی میانه معادل "بی و بدون" در فارسی امروز ایران است. بر این مبنا، عبارت کنایی «به آب دو دیده گریستن (= بی‌اشک گریستن)» به معنی "مستاصل و درمانده شدن" است. افزون‌بر این، مصراع مذکور برگرفته از یک مثل محلی است که هنوز با همان معنا و مفهوم به‌کار رفته در شاهنامه فردوسی،‌ با دو صورت آوایی: "be ow dida girya kadan" و be âw dida čixrâ mukuna''" در برخی گویش‌های خراسان بزرگ برجای‌مانده است. داده‌های گویشی استفاده ‌شده در این پژوهش، به کمک گویش‌نامه‌ها و پژوهش میدانی فراهم آمده ‌است.