بررسی اثرات احداث سد سهند بر شرایط هیدرولوژیکی رودخانه و تحلیل تغییرات شکل هندسی مجرای قرانقو چای (از بازه پایین دست سد سهند تا روستای خراسانک)

رودخانه و فرایندهای رودخانه ای در سطح زمین، مهم ترین سیستم های ژیومورفیک فعال است که در اثر کنترل کننده های محیطی و دستکاری های انسانی در سیستم های طبیعی، طی مقاطع زمانی و مکانی مختلف، تغییرات متفاوتی را از خود نشان می دهند. این تغییرات و جابه جایی ها مشکلاتی را برای کاربری های انسانی و اکولوژیکی ایجاد می کند و از مباحث مهم در ژیومورفولوژی رودخانه ای محسوب می شود. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثرات احداث سد سهند بر شرایط هیدرولوژیکی رودخانه قرانقو چای از بازه پایین دست سد سهند تا روستای خراسانک و تحلیل تغییر شکل هندسی مجرا، در بازه زمانی 1374 تا 1397 است. این پژوهش متکی بر کار های میدانی، استفاده از تصاویر ماهواره ای، داده های هیدرومتری، نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی است. شرایط هیدرولوژیکی رودخانه با استفاده از 26 شاخص هیدرولوژیکی، در دو دوره قبل از احداث سد و بعد از احداث آن محاسبه شد. سپس برای بررسی رابطه معناداری شاخص ها، از آزمون آماری T جفتی استفاده شد. به منظور بررسی تغییرات شکل مجرا نیز از پارامتر های بررسی شکل هندسی رودخانه شامل ضریب خمیدگی و زاویه مرکزی استفاده و میزان مهاجرت مجرا با استفاده از روش ترانسکت محاسبه شد. با توجه به نتایج مطالعه، از لحاظ شاخص های هیدرولوژیکی Q5، Q10، Q15، دبی حداقل، دبی حداکثر و دبی مد، بین دو دوره قبل و بعد از احداث سد تفاوت معناداری دیده می شود. میانگین ضریب خمیدگی در سال 1374، 15/1 بود و در سال 1397 به مقدار 18/1 افزایش یافت و الگوی رودخانه از پیچان رودی بسیار توسعه یافته به توسعه یافته تبدیل شد. میانگین آهنگ مهاجرت مجرای رودخانه در طی بازه زمانی 24 ساله مورد مطالعه، در حدود 143/0 متر در سال بود. بیشترین مقدار جابه جایی عرضی مجرا، در ترانسکت یک به میزان 41/0 متر در سال و کمترین جایه جایی در ترانسکت یازده، به مقدار 022/0 متر در سال است. در نتیجه، مشخص شد که رودخانه قرانقو چای در بازه مطالعاتی، تغییرات مورفولوژیکی و جابه جایی مجرا داشته است و عوامل موثر این تغییرات به طور عمده شامل تغییرات دبی به ویژه در زمینه احداث سد، فرسایش پذیر بودن سازند های بستر و کنار رودخانه و عوامل مختلف انسانی است.