پیشنهادی برای حدود و ثغور عیلام نو بر اساس یافته های باستان شناسی

سرزمین عیلام واقع در جنوب غربی ایران، مرکز یکی از کهن‌ترین تمدن‌های ایران باستان در هزاره‌ی سوم پ.م است. عیلامیان توانستند با ادغام منابع سرزمین‌های پست و بلند به قدرت رسیده و بیش از هر سلسله و امپراتوری‌ قدرتمندی در خاور نزدیک، حدود 2500 سال دوام بیاورند. تاریخ طولانی عیلام با توجه به تقسیم‌بندی تاریخی پژوهشگران به سه دوره تقسیم شده است: دوره‌ی عیلام قدیم، میانه و نو. دوره‌ی عیلام نو بر اساس منابع نوشتاری تاریخی با حکومت‌های بزرگی چون شاهک‌نشین الیپی در مرزهای فلات ایران و در خارج از مرزهای فلات ایران با آشور نو و بابل نو در میان‌رودان هم‌زمان است. حکومت مرکزی فرمان‌روایی عیلام جدید در سال 646 پ.م در پی حملات مکرر آشوربانیپال پادشاه آشور نو، برچیده شد و به‌نظر می-رسد درحدود اواسط قرن 6 پ.م و هم‌زمان با ظهور امپراتوری هخامنشیان، در این امپراتوری ادغام شده است. در این پژوهش سعی بر آن شده تا حدود و ثغور عیلام نو بعد از حمله‌ی آشوربانیپال را با توجه به یافته‌های باستان‌شناسی و منابع مکتوب عیلامی مشخص کرده، سپس میزان تاثیری که بر دوره‌ی‌ بعد خود نهاده را شناسایی کنیم. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده که به روش کتابخانه‌ای گردآوری شده است. این پژوهش نشان می‌دهد حوزه‌ی قلمروی عیلام نو، با توجه به نقوش برجسته‌ی‌کول‌فرح I، ‌اشکفت ‌‌سلمان (ایذه)، آرامگاه جوبجی ‌(رامهرمز) و ارجان (بهبهان)، که همگی در شرق قلمروی عیلامی قرار دارند، شهرهای مابین این مکان‌ها به احتمال زیاد تحت تابعیت مرکز سیاسی عیلامی نو در شرق بوده‌اند. علاوه بر مناطق شرقی خوزستان، آثار یافته‌شده از عیلام نو در لرستان (غار کلماکره) و ایلام (دهلران) و نقش برجسته‌های گورانگان و نقش رستم در فارس، نشان‌دهنده حضور و نفوذ عیلامی‌ها در این نواحی و شکل‌گیری سطحی از روابط پیچیده و برهمکنش‌های فرهنگی با ساختار‌های فرهنگی همگون در سطح وسیعی از جغرافیای ناهمگون است. بر اساس شواهد باستان‌شناسی موجود و منابع مکتوب، عیلامی‌ها نقش مهمی را در انتقال فرهنگ به ‌پارسی‌ها ایفا کرده‌اند. یافته‌های به‌دست آمده از محوطه‌های کلیدی عیلام نو مانند ارجان و جوبجی، بیانگر این است که پارس‌ها در طول این سال‌ها موفق به اخذ بسیاری از آداب و رسوم عیلامی‌ها شدند و در زمینه‌ی فرهنگی، به‌خصوص امور اداری، زبان، خط و... تاثیرات زیادی از عیلامی‌ها پذیرفتند.