تبیین ساختارهای اجتماعی جامعه عصر آهن گورستان مسجد کبود تبریز

باستان شناسی اجتماعی، شاخه ای از باستان شناسی است که داده ها را از منظر جامعه شناسی مورد بحث قرار داده و ساختار اجتماعی، رفتار اجتماعی و روند تکامل جوامع گذشته را مطالعه می کند؛ این شاخه، هم چنین به تحلیل و تفسیر نظام های اجتماعی گذشته براساس بقایای مادی برجای مانده از آن ها می پردازد. در مورد گورستان ها  این گرایش باستان شناسی، مجال بحث بیشتری دارد؛ چراکه گورستان ها به نوعی آینه تمام نمای عصر خود هستند. در عصر آهن به دلیل رواج تدفین گورستانی در اکثر مناطق ایران، بحث های مربوط به نوع اجتماع، اعتقادات و مذهب مردمان آن عصر نیز قوت می گیرد. در این گورستان ها، ساختار چینش قبور و اشیاء درون آن ها دارای مفاهیم و نمادهایی است که می تواند بخشی از ابهامات موجود درخصوص فرهنگ مردمان عصر آهن را برطرف کند. گورستان عصر آهن مسجد کبود (با نام محلی «گوی مچید»)، یکی از مهم ترین این گورستان هاست که داده های مطالعاتی این پژوهش بر کاوش های این گورستان استوار است. این محوطه برای اولین بار در سال 1378 ه‍.ش. توسط معتمدی و از سال 1379 تا 1382 ه‍.ش. به مدت چهار فصل توسط نگارنده اول، مورد کاوش قرار گرفت و درمجموع 108 گور طی این کاوش ها مطالعه شده است. پرسش های پژوهش عبارتنداز: نشانه های وجود رتبه بندی یا طبقات اجتماعی در گورستان عصر آهنی مسجد کبود تبریز چیست؟ فرضیه مطرح شده این است که تفاوت در ساختار معماری قبور از نظر فرم و مصالح، تنوع و تعدد اشیاء و نحوه چیدمان آن ها در داخل گور از نشانه های موجود جهت طبقه بندی نسبی رتبه های اجتماعی در این گورستان است. در این پژوهش، تلاش گردیده با توجه به تنوع ساختاری قبور در فرم و مصالح و هم چنین اشیاء تدفینی به مطالعه تمایزات اجتماعی افراد دفن شده، پرداخته شود. مقایسه ساختار و گورآوندهای قبور نشان می دهد، با توجه به این که در کنار اجساد برخی از قبور از اشیاء تدفینی شان زا و هم چنین اشیاء تدفینی ساده استفاده شده درحالی که در برخی از قبور هیچ شییی قرار داده نشده و حتی گاه، سازه ای برای آن ها تعبیه نشده است؛ لذا می توان بر این اساس به رتبه بندی نسبی موقعیت اجتماعی اجساد پرداخت و یا به معیارهایی که برای تعیین رتبه افراد در زمان زندگی به کار می رفته اند، اشاره کرد.