دستور زبان فارسی در قفقاز

بر اساس شواهد تاریخی و مستندات فرهنگی، سرزمین قفقاز، دارای اشتراکات تاریخی و پیوندهای فرهنگی دیرینه ای با ایران و مردمان آن است. یکی از این حوزه های مشترک که تاثیرات دو سویه فراوانی از روابط فرهنگی و تاریخی ایرانیان و ملت قفقاز، در روزگاران دراز پدید آورده است، مسایل ادبی و حوزه تتبعات شعری و تحقیقات مربوط به زبان و ادبیات است. بررسی های نقدشناختی آثار گویندگانی چون نظامی گنجه ای، خاقانی شروانی، مجیر بیلقانی، واله داغستانی و... نشان می دهد که زبان شعری این سخنوران، نمی تواند با این شاعران آغاز گردد و در سخن همان ها به اوج پختگی برسد. بی گمان در این میان، سنت و سابقه ای در کار بوده و صد هزار دریای هنر و فضیلت پیش از آن دست در کار آفرینش هنری بوده است تا بزرگانی چون خاقانی و نظامی و مجیر از میان آن ها سر برآورند. در این میان، یکی از شاخه‏های مهم جریان زبان و ادب فارسی در قفقاز، تالیف کتاب‏های دستور زبان و لغت نامه های فارسی است. نگاهی به سیر تاریخی تدوین و تالیف این کتاب‏ها نشان می‏دهد که پیشگامان تالیف کتاب‏های فرهنگ لغات و دستور زبان فارسی، نویسندگان قفقاز بوده‏اند. در تاریخ تدوین کتاب‏های دستور زبان، سرزمین‏های قفقاز نقش بسیار مهمی دارند. این سرزمین‏ یا خاستگاه مادری مولفان کتاب‏ها بوده اند‏ و یا پذیرنده مولفانی غیربومی که در آن ناحیت ساکن شده‏اند. ما در این مقاله ابتدا نگاهی کلی به تاریخ دستورنویسی و لغت نامه نگاری در قفقاز می کنیم و سپس با رعایت اختصار و ایجاز، به معرفی چند تن از مولفان کتاب های لغت و دستور زبان فارسی می-پردازیم.