مدرنیسم و جامعه دینی

من علاقمندم که سخنم را با طرح چند سوال آغاز کنم. زیرا با بسط دادن این سخن، می‏توانیم بیشتر به موضوع خود در پایان این مقاله دست پیدا کنیم.
سوال اول: آیا جامعه اسلامی می‏تواند جامعه‏ای مدرن باشد؟ این که گفتم «اسلامی‏» برای این است که اسلام از سایر آیینها جداست; ما هر چیزی را دین نمی‏دانیم. همچنین باید معلوم باشد که مقصودمان از جامعه دینی چیست؟
شاید دلیل مهم‏تر، این باشد که من فردی سیاسی هستم و بیشتر اوقاتم در امور سیاست می‏گذرد. برای من، وضعیت جامعه اسلامی و این که آیا می‏تواند مدرن باشد یا نه، یک مساله حرفه‏ای و کاری است. در اینجا طبیعی است که مقصودم از مدرن‏سازی جامعه، سازمان دهی منطقی آن است; یعنی، این که ما جامعه اسلامی را مدرن کنیم امری برخوردار از سازگاری است، تعارضی در آن نیست، فرهنگ متناقضی نیست و بخشی از آن با بخش دیگر، تناقض ندارد. سوال دوم این است که آیا جامعه اسلامی می‏توان مدرن شود؟ در اینجا شتاب عملی مطرح است. شاید تیوری‏های بیشتری را باید در نظر گرفت. فرض این که جامعه اسلامی می‏تواند خیلی مدرن باشد، این سوال را به دنبال می‏آورد که آیا جامعه امروزی ما می‏تواند مدرن شود؟ که این خود بحث دیگری است. سیاستمداران آمریکایی و اروپایی وقتی با ما صحبت می‏کنند به ما حرفهای عجیبی می‏زنند; می‏گویند شما اگر می‏خواهید مدرن بشوید باید اقتصاد خود را پیشرفته کنید و برای پیشرفت اقتصادتان باید از ما کمک بگیرید. ما هم تکنولوژی داریم و هم سرمایه. توسعه بدون سرمایه نمی‏شود. آنها به عنوان شرط این کمک می‏گویند: ما چه موقع می‏توانیم به شما کمک نماییم؟ زمانی که شما در نظام ما داخل شوید و معارض با ما نباشید و اقتصادتان بر اقتصاد ما و سیاست‏تان بر سیاست ما منطبق باشد. خوب، اگر این برهان رست‏باشد نتیجه‏اش این خواهد شد که دیگر از اسلام هیچ چیزی باقی نماند. پس مساله امکان مدرن شدن هم در کنار مدرن بودن مورد توجه است. من امروز می‏خواهم به سوال اول بپردازم. در اینجا یک نکته وجود دارد و شاید ما که در این جامعه بیشتر مطالعه کرده‏ایم با این مشکل بیشتر آشنا هستیم.