ارزیابی و نقد برهان طبیعی - کلامی ایمانوئل کانت

برهان نظم در ادبیات فلسفی ایمانویل کانت، برهان طبیعی- کلامی نامیده می‎شود. کانت نگاهی دوسویه به این برهان دارد. قبل از دوره فلسفه نقادی، وی با استناد به علل غایی، وجود خداوند را می پذیرد و این برهان را از بهترین ادله اثبات وجود خدا می‎داند؛ اما در دوره دیالکتیک استعلایی اش به این اعتقاد وفادار نمی ماند. در این پژوهش، با روشی تحلیلی- انتقادی، برآن شدیم به این پرسش پاسخ دهیم: آیا می‎توان از برهان طبیعی- کلامی در برابر انتقادهای سخت این فیلسوف آلمانی دفاع نمود؟ کانت معتقد است این استدلال با تمسک به احساس، سعی در ساکت کردن عقل دارد؛ اما ساختار آن فاقد ضرورت منطقی درونی است. وی با ذهنی دانستن وصف نظم، و اینکه تنها خدای معمار را اثبات می کند ونه خدای ادیان، این استدلال را تام نمی داند. یافته های پژوهش نشان می دهد که برخی انتقادها نشات گرفته از معرفت شناسی ایده آلیستی کانت است و این استدلال می‎تواند از طریق جعل بسیط، خدای خالق ادیان را بدون تکیه بر سایر براهین اثبات کند و رسالتی که بر عهده دارد، به سرانجام رساند.