بحثی درباره آرایه های «ضمن اللفظ» و «ترجمه اللفظ» بر مبنای متن نسخه خطی «رسایل الاعجاز»

یکی از آثار منثور امیرخسرو دهلوی، کتاب ارزشمند رسایل الاعجاز است که در اوایل قرن هشتم ه.ق به رشته تحریر درآمده است. این اثر شامل پنج رساله است و موضوع اصلی آن، ترسل و انشاست. نویسنده ضمن به کارگیری فراوان آراستگی های ادبی در متن اثر، رساله سوم آن را به بلاغت اختصاص داده است. وی در این بخش، تصرفاتی در برخی از صنایع گذشته کرده، برخی از صنایع این بخش نیز برساخته خود امیرخسرو است که نشان از تبحر و آگاهی وی در این حوزه دارد. ایهام یا تخییل، ازجمله صنایع ادبی است که در این اثر ارزشمند، دارای جایگاهی ویژه است. رعایت تناسب لفظی و ایهام تناسب، نقش بسزایی در این متن دارد. به کارگیری فراوان برخی از صنایع خاص و نادر، مانند ضمن اللفظ و ترجمه اللفظ در این اثر که طبق اذعان مولف، از ابداعات اوست، در مسیر هدف رعایت تناسب، قابل توجه است؛ اما با اندکی دقت و مقایسه با کتاب های بلاغی دیگر، پی می بریم که این آرایه ها گاهی با برخی صنایع مشابه آمیخته شده و برخی از آن ها پیش از امیرخسرو نیز با اندکی تفاوت، وجود داشته اند و اساس آن ها در آثار بلاغی سابق مطرح بوده است. نظر به اهمیت و جایگاه این اثر در حوزه آثار ادبی نثر مصنوع ، نویسندگان در این پژوهش بر آن هستند که ضمن بررسی جایگاه ایهام در این اثر، برخی صنایع جدید آن نظیر ضمن اللفظ و ترجمه اللفظ را مورد نقد و تحلیل قرار دهند.