مبانی نظری آزاداندیشی دینی در قرن چهارم

قرن چهارم هجری را از نمایان ترین ادوار تاریخ و تمدن مسلمانان از لحاظ تنوع فکری و آزاداندیشی مسیولانه دانسته اند. این دوره را می توان دوره مجالس آزاد علمی و فلسفی به دور از تعصب ها و مرزبندی های مرسوم در جوامع دینی نامید که در عین حال با برخی از حلقات فکری عصر جدید که آزاداندیشی را در برابر تعهد به دین و وحی تلقی می کنند، تفاوت دارد. اگر جوهره آزاداندیشی را انسان گرایی و عقل گرایی بدانیم، باید چهارمین قرن هجری را از آزاداندیش ترین ادوار تاریخ بشری بدانیم که قرن ها پیش از نوزایی مغرب زمین، با دغدغه انسان زیست کرد و میدان را در برابر عقل انسان باز گذاشت، اما هرگز میان این تفکر باز و آزاد در باب دلمشغولی های انسانی و تعلق خاطر به دین و مذهب ناسازگاری ای ندید. از این رو این سخن برخی از اندیشه نگاران قرن چهارم جا دارد که انسان گرایی این دوره انسان گرایی دینی بود و عقل گرایی اش، همان طور که از میراث بشری و علوم الاوایل بهره می برد، به داده های وحیانی هم معتقد و متکی بود و البته از هم سخنی و گفت وگو با ملحدان و دین گریزان هم ابایی نداشت. هدف این مقاله تبیین ابعاد این آزاداندیشی دینی و نشان دادن مشخصه ها و بنیادهای نظری آن است که مهم ترین این بنیادها همان انسان گرایی و عقل گرایی است. این دوره را دوران مجالس و حلقات علمی می دانند. این اثر می خواهد نسبت این مجالس و اساسا نسبت مجلس محوری و گفت وگومداری این دوره را با آزاداندیشی نشان دهد.