نقد و بررسی مراتب علم الهی از نظر صدرالمتالهین

یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث خداشناسی، علم الهی است که ریشه در ذات دارد و تا صفات و افعال او امتداد پیدا می‌کند. بحث مذکور را تحت عنوان مراتب علم الهی در حکمت متعالیه بررسی کرده‌ایم و به این نتیجه می‌رسیم که آنها عبارت‌اند از: الف) عنایت با حدود پانزده ویژگی که مهم‌ترین آنها عبارت است از علم و علیت و رضای ازلی الهی به نظام احسن؛ ب) قضای ربانی که عبارت است از صور عقلی و کلی همه موجودات عالم در صقع ربوبی با ویژگی جمعی، اجمال، بساطت و ابداعی بودن؛ ج) قدر علمی که عبارت است از صور جزیی و تفصیلی همه موجودات عالم در عالم نفوس فلکی؛ د) قدر خارجی که عبارت است از صور جزیی مذکور در مواد خارجی. عنایت، فاقد محل است و قضا و قدر دارای محل‌اند؛ محل قضا، قلم اعلا و لوح محفوظ است و محل قدر علمی، قلم غیراعلا و لوح محو و اثبات است و محل قدر خارجی نیز عالم ماده است. صدرالمتالهین به جهت اینکه در علم علاوه بر تجرد عالم، تجرد معلوم را نیز شرط می‌داند، قدر خارجی را مرتبه اخیر علم الهی نمی‌داند، مگر به واسطه قدر علمی که این دیدگاه نزد برخی از اندیشمندان خالی از اشکال نیست.