سنگ نبشته میدان چوگان خلیل آباد، سندی از شاه بازی های عصر صفوی

در میان یکی از قبرستان های قدیمی شهرستان الیگودرز، چهار قطعه میل سنگی استوانه ای با کله قارچی شکل به عنوان سنگ ایستاده قبور وجود داشت که در سال 1389 در معرض توجه سودجویان آثار تاریخی قرار گرفت. به طوری که پس از نبش و تخریب یکی از قبور که مربوط به دهه 60 شمسی بود، یکی از سنگ ها را با هدف سودجویی از وسط شکستند و دو سنگ دیگر را واژگون کردند و فقط یک سنگ میل در مجموعه باقی ماند که آن هم دارای نوشته ای به خط فارسی شامل چهار مصرع شعر و تاریخی برابر با 1116 هجری قمری بود. ده سال بعد یعنی در بهار سال 1399 از سوی انجمن های حامی میراث فرهنگی اخباری مبنی بر قصد تخریب چهارمین سنگ میل به میراث فرهنگی لرستان ارسال شد که این بار کارشناسان میراث فرهنگی پس از مستندسازی آن در محل، با دریافت حکم قضایی و همراهی نیروی انتظامی و یگان حفاظت، سنگ میل کتیبه دار را به موزه مردم شناسی الیگودرز منتقل کردند. پژوهش حاضر با روش اکتشافی و رویکرد ترکیبی کمی و کیفی انجام شده و تحلیل به صورت توصیفی- مقایسه ای بوده است. با انجام تحقیقات میدانی باستان شناسی، مطالعات میان رشته ای مردم شناسی و بر اساس مدارک معماری و مطالعه اسناد و متون تاریخی مشخص شد که میل های سنگی کشف شده مربوط به دروازه های میدان چوگانی است که در دوره صفویه توسط خلیل خان حاکم لر بختیاری و نوه اش یحیی خان به همراه عمارتی اعیانی و شهری به نام خلیل آباد ساخته شده است. همچنین یافته های این پژوهش نشان داد که پس از تخریب شهر خلیل آباد، عمارت و میدان چوگان، هر چهار میل سنگی به قبرستانی در آن نزدیکی منتقل و به عنوان نشان یا سنگ ایستاده، بر روی قبر 4 نفر از بزرگان و کدخدایان قرار داده شدند. سنگ نبشته میل دروازه چوگان الیگودرز نخستین نمونه کشف شده در ایران به شمار رفته و از این منظر دریچه نوینی به مطالعات چوگان پژوهی باز کرده است.