شهرک خان لنجان: مکانیابی، مولفه ها و جایگاه آن در رستاق النجان اصفهان از قرون اولیه اسلامی تا قرن هفتم هجری قمری

خان لنجان به استناد مدارک تاریخی، ازجمله سکونتگاه های کهن و پیرامونی جنوب شهر اصفهان محسوب می گشت که از قرون اولیه اسلامی تا قرن هفتم ه.ق، به عنوان یک شهرک اسلامی در مرکز «رستاق النجان» یا ناحیه لنجان کنونی مطرح بوده است. با وجود اعتبار شهرک خان لنجان، اغلب پژوهشگران مطالعات خود را بر قلعه کوهستانی آن متمرکز نموده و همچنان ابهامات و  پرسش هایی در مورد موقعیت مکانی، ساختار اجتماعی-اقتصادی و هم چنین عوامل موثر بر رکود این شهرک وجود دارد. این در حالی است که شناخت مولفه ها و ساختار این سکونتگاه به عنوان نمونه ای موردی از شهرک های پیرامونی که به وفور در ایران دوران اسلامی وجود داشته اند، می تواند به عنوان الگویی جهت مطالعه و تحلیل اینگونه از استقرار ها مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد. در مقاله پیش رو روش پژوهش توصیفی- تحلیلی گزینش و کوشش می شود با بهره گیری از داده های حاصل از منابع مکتوب، بررسی باستان شناسی منطقه و سنجش از دور، موقعیت و گستره تقریبی این شهرک پیشنهاد شده و ساختار و تحولات آن از سده های نخستین اسلامی تا قرن هفتم هجری مورد مطالعه قرار گیرد. نتایج حاصل حاکی از آن است که برخلاف نظر محققان پیشین، شهرک خان لنجان در جنوب کوه قلعه بزی گسترده شده و قابل تطبیق با شهر فیروزان نمی باشد. وجود ظرفیت های زیست محیطی و موقعیت استراتژیک این ناحیه، هم چون دسترسی مستقیم به آب زاینده رود، قرار داشتن در مسیر راه های باستانی فارس و بختیاری و مجاورت با قلعه کوهستانی خان لنجان، در مجموع از سه منظر زراعی، تجاری و دفاعی در رشد و رونق آن تاثیر گذارده اند. این شهرک بر مبنای نظریه«شبکه شهری»، در طول حیات خود از نظر مناسبات سیاسی زیرمجموعه و تابع قصبه اصفهان محسوب می گشت اما در سطح ناحیه لنجان، از نقشی مرکزی برخوردار و در مدیریت سکونتگاه های خرد و کلان پیرامونی خود دخیل بوده است. از عوامل مهم افول تدریجی شهرک خان لنجان، می توان به تخریب قلعه کوهستانی آن و گزینش شهر فیروزان به مرکزیت ناحیه لنجان در دوره ایلخانی اشاره نمود.