ارزیابی عملکرد دانه ژنوتیپ های سویا در محیط های مختلف با استفاده از پارامترهای آماری و روش های گرافیکی GGE بای پلات

شرایط محیطی و به خصوص تفاوت طول روز ناشی از عرض جغرافیایی مهمترین عامل محیطی در تعیین سازگاری ژنوتیپ های سویا در اقلیم های متفاوت می باشد. پاسخ متفاوت ژنوتیپ ها به شرایط مختلف محیطی نتیجه اثر متقابل ژنوتیپ و ژنوتیپ × محیط است. ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای افزایش کارایی برنامه های اصلاحی و انتخاب ارقامی که در دامنه وسیع تری از محیط های متفاوت عملکرد دایمی بالایی داشته باشند ضروری است.

تعداد 23 ژنوتیپ سویا با دو ر قم شاهد (صبا و امیر) در سه منطقه گرگان، ساری و مغان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی (1398-1397) مورد ارزیابی قرار گرفتند. عملکرد دانه ژنوتیپ ها برای هر منطقه بطور جداگانه مورد تجزیه واریانس قرار گرفت و برای کلیه مناطق تجزیه واریانس مرکب انجام گرفت. از آماره های تک متغیره ضریب رگرسیون، واریانس انحراف از رگرسیون، واریانس پایداری شوکلا و اکووالانس ریک برای ارزیابی میزان پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ها استفاده شد. به منظور تحلیل بهتر اثرات متقابل ژنوتیپ با مکان از تجزیه مدل GGE بای پلات استفاده گردید.

تجزیه مرکب داده ها حاکی از معنی دار بودن اثر مکان، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ × مکان برای عملکرد دانه بود. بر اساس پارامترهای پایداری محاسبه شده، ژنوتیپ G18 دارای عملکرد بیشتر از میانگین کل، اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا پایین تر، ضریب رگرسیون معادل یک و کمترین واریانس انحراف از خط رگرسیون بود. ژنوتیپ های G16 و G23 نیز به ترتیب در رتبه بعدی قرار داشتند. نتایج فوق در تجزیه بای پلات نیز مورد تایید قرار گرفت. بررسی همزمان اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط با خط متوسط عملکرد محیطی (AEC) از بای پلات نشان داد  ژنوتیپ هایی نزدیک به خط AEC شامل G22، G23 و G17 در برهمکنش نقش کمتری داشته و جزو پایدارترین ژنوتیپ ها محسوب می شوند. همچنین ژنوتیپ های G18، G16 و امیر جزو ژنوتیپ هایی با پایداری متوسط محسوب می شوند. نمای برداریGGE  بای پلات نشان داد محیط ها به دو و ژنوتیپ ها به سه گروه تفکیک شدند. در اولین گروه محیطی (مغان و گرگان) ژنوتیپ های G2، G15 و G18 بیشترین عملکرد را داشتند. در دومین گروه محیطی (ساری) ژنوتیپ G1 بیشترین عملکرد را داشت. ژنوتیپ های G9، G13، G10 و G8 در هیچ یک از محیط ها برتر نبودند و کمترین متوسط عملکرد را در تمامی محیط ها داشتند.

ژنوتیپ G18 (Charleston× Sari) نوسانات کمتری را در محیط های مورد آزمایش نشان داد و با میانگین عملکرد 3421 کیلوگرم در هکتار در جایگاه مناسبی نسبت به سایر ژنوتیپ ها قرار داشت و می توان از آن در برنامه های اصلاحی آتی استفاده نمود.