کاربست رویکرد گفتمان انتقادی فرکلاف در تحلیل رمان «عرس الزین» اثر طیب صالح

تحلیل گفتمان انتقادی، رویکردی نوین در تحلیل گفتمان است که لازمه ی آن شرکت دادن عواملی همچون قدرت، ایدیولوژی، تاریخ و مواردی از این دست، در متن می باشد. براساس نظریه ی نورمن فرکلاف، برای کشف لایه های زیرین و تحلیل الگوی گفتمانی، باید سه سطح «توصیف»، «تفسیر» و «تبیین» را بررسی کرد. این جستار به روش توصیفی- تحلیلی، با بررسی رمان «عرس الزین» اثر طیب صالح و با بهره گیری از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، در پی پاسخ گویی به کیفیت تحلیل انتقادی گفتمان رمان مذکور در سطوح توصیف، تفسیر و تبیین می باشد و مشخص می کند که نویسنده در سطح توصیف، با توجه به اسلوب گفتمان جاری و عامیانه، زبان ساده، کنایه آمیز و گاه خبری و تکراری که با بار عاطفی و مذهبی  اعتقادی همراه است، در پی بیان اندیشه های خویش می باشد. در سطح تفسیر نیز، به بافت موقعیتی، پیش فرض ها و میان متنی های گفتمان توجه دارد و چارچوب و موضوع موردنظر خود را در قالب رمان و در طی گفتمان ها بیان می کند؛ به طوری که سیر تغییر و تحول شخصیت ها، بازگشت به سوی فطرت انسانی آن ها دارد و با راهنمایی و گفتمان ارشادی رهبری دینی و عرفانی، صورت واقعیت به خود می گیرد. در سطح تبیین، نویسنده قصد دارد تا تاثیر ساختار اجتماعی در نوع گفتمان و تاثیر بازتولیدی که این گفتمان می تواند در تغییر ساختار بگذارد را به تصویر بکشد. اگرچه صالح در این رمان، دیدگاهی ریالیستی و انتقادی از اوضاع جامعه را ارایه می دهد، اما گرایشات آرمان گرایانه ی او به سمت مدینه ی فاضله ای است که در آن، تمامی نهادهای اجتماعی با قدرتی هم سطح، از روابط مسالمت آمیز انسانی برخوردار باشند.