اثر ارتفاع، حلال، نوع اندام گیاه و روش استخراج بر برخی ویژگی های فیتوشیمیایی گل ماهور تماشایی در مراتع چهار باغ استان گلستان

استفاده از گیاهان دارویی مراتع به جهت اثرات درمانگری و صنعتی آنها بسیار با اهمیت است. میزان کمی و کیفی مواد موثره موجود در گیاهان در هر منطقه تحت تاثیر عوامل محیطی و تنش های اکولوژیک در آن منطقه است. همچنین از مهمترین عواملی که در استخراج مواد موثره گیاهان مورد توجه قرار می گیرد، حلال است که انتخاب آن به قسمت های مختلف یک گیاه و نیز مواد متشکله آن بستگی دارد. اندام های گیاهی و سیستم های حلالی انتخاب شده می تواند روی کمیت و نوع ترکیبات جدا شده تاثیرگذار باشند. هدف تحقیق حاضر بررسی موارد مذکور در خصوص گل ماهور تماشایی می باشد.

ابتدا رویشگاه گل ماهور تماشایی در مرتع چهارباغ استان گلستان شناسایی شد و سپس در نقاط معرف رویشگاه نمونه برداری از اندام های گل و برگ این گونه از طبقات ارتفاعی 2100 - 2300 - 2500 - 2700 متری در سه تکرار جمع آوری گردید. در هر نقطه معرف با توجه به پراکنش، ابعاد و ضریب تغییرات تاج پوشش گونه گل ماهور، تعداد 30 پلات مستقر گردید. نمونه ها پس از پاکسازی در هوای آزاد، به مدت 24 ساعت در دمای 45 درجه سانتی گراد در آون قرار گرفتند و سرانجام در پاکت های کاغذی نگهداری و جهت ارزیابی برخی خصوصیات فیتوشیمیایی همچون میزان فنل کل، فلاونویید کل و فعالیت آنتی اکسیدانی به آزمایشگاه انتقال داده شدند و با حلال های اتانول و متانول و با دو روش عصاره گیری شامل خیساندن و استفاده از ریزموج فراصوت عصاره گیری شدند.

بنابر نتایج بیشترین میزان فنل کل (46/119 میلی گرم بر گرم وزن خشک) دراندام گل، ارتفاع 2100 متر، حلال اتانول و روش عصاره گیری با ریزموج - فراصوت، بیشترین میزان فلاونویید کل (07/31 میلی گرم بر گرم وزن خشک) در اندام برگ، ارتفاع 2100 متر، حلال متانول و روش عصاره گیری با ریزموج - فراصوت و بیشترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی (49/81 درصد) در اندام گل، ارتفاع 2100 متری، حلال اتانول و عصاره گیری به روش خیساندن مشاهده شد. همچنین تجزیه واریانس میزان IC50 نمونه ها نشان داد که قدرت مهار کنندگی رادیکال های آزاد DPPH به تنهایی یا اثر متقابل، در P<0.01)) تفاوت معنی داری داشت. نتایج مقایسه میانگین سه عامل ارتفاع، اندام و حلال بر میزان IC50 نمونه ها نشان داد که گونه گیاهی مورد مطالعه در ارتفاع 2500 متری، در اندام گل و با نوع حلال متانول بیشترین میزان IC50  و به تبع آن کمترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی را دارا است.

با توجه به پراکنش گل ماهور در مناطق کوهستانی، به نظر می رسد گرادیان ارتفاعی، نحوه استخراج و نوع اندام گیاهی تاثیر قابل توجهی در متابولیت های ثانویه مورد بررسی و خواص آنتی اکسیدانی این گیاه دارد؛ لذا به منظور تولید، بهره برداری، فراوری و استفاده از مواد موثره گیاه speciosum  Verbascum در ترکیبات دارویی توجه به موارد مذکور توصیه می گردد.