بررسی نامه های شاهنامه فردوسی از منظر سبک شناسی با تکیه بر ارکان، سطوح ارتباطی و انواع نامه ها

نامه یکی از وسایل برقراری ارتباط میان انسانهاست که از دیرباز مورد استفاده بوده است. نامه های موجود در منابع فارسی از جهات مختلف درخور مطالعه و تحقیق هستند. در شاهنامه فردوسی نیز که درحقیقت تاریخ قوم ایرانی پیش از اسلام آن ‏هم بشکل داستانهایی دل‏انگیز است، نامه نقش موثری داشته است. در این مقاله به بررسی سبک‌شناسی نامه ها در این اثر با تکیه بر ارکان، سطوح ارتباطی و انواع نامه ها پرداخته شده است.

این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

در هیچ‌یک از منظومه های داستانی و حماسی فارسی، تعداد و نقش نامه ها، قابل مقایسه با شاهنامه فردوسی نیست. در این اثر حماسی با ‌انواع مختلفی از نامه روبرو هستیم که در ساختار اغلب آنها میتوان پنج رکن 1- ستایش خداوند، 2- ذکر فرستنده و مخاطب نامه و ستایش او، 3- مقدمه متناسب با رکن اصلی نامه، 4- رکن اصلی نامه، و 5- خاتمه نامه را مشاهده کرد که نامه های موجود در آن با توجه به انواع و ارکان نامه، دارای ویژگیهای سبکی خاص و متفاوتی هستند.

در نامه های شاهنامه، هماهنگی کاملی بین محتوای نامه ها و الفاظ و کلمات و عباراتی که در نامه ها استفاده شده اند، وجود دارد. در نامه هایی که حاوی خشم و خشونت هستند (مانند تهدیدنامه ها و بیم‌نامه ها) کلمات و عبارات خشن هستند و برعکس در نامه های دوستانه (مانند صلح‌نامه) از کلمات لطیف و عباراتی ملایم استفاده میشود. تعداد جملات معلوم بسیار بیشتر از جملات مجهول است و وجه خبری نیز بیشترین بسامد را از میان وجوه افعال داراست. در نامه های شاهنامه به ترتیب بسامد آرایه هایی مانند اغراق، تشبیه، استعاره و کنایه در بخشهای مختلف نامه ها بطور پراکنده وجود دارد. همچنین افکار و مضامین متنوعی در نامه ها درج شده است که از آن میان، آغاز نامه ها با یاد خداوند، ذکر صفات خداوند خصوصا تاکید بر دو صفت آفرینندگی و خداوندی، ستایش از مخاطب، پند و اندرز، دعوت به دادگری، مفاخره و... به ترتیب بسامد بیشتری دارند.