درآمدی بر چیستی و چرایی نقد

در نگاهی بسیار کوتاه می توان مجموعه ادبیات بحث از نقد و انتقاد را در دو سطح مطرح کرد:اول: نقد و انتقاد از نگاه معرفت درجه اول. پرسش های اساسی نقد از این دیدگاه عبارت است از: تعریف نقد چیست؟ نقد در مقایسه با سایر مفاهیم چگونه بازشناسی می شود؟ اقسام نقد چیست؟چرا باید از نقد و انتقاد دفاع کرد؟ فواید نقد و انتقاد چیست؟ آسیب شناسی نقد و انتقاد و... به عبارت دیگر از این دیدگاه یک عالم باید مستقیما وارد مباحث، ابعاد، زوایا، نتایج و... نقد شود و نظر خود را نیز به صورت شفاف مطرح کند.
دوم: نقد و انتقاد از نگاه معرفت درجه دوم. از این نگاه پرسش های نقد آن است که از نقد تاکنون چه تعاریفی ارائه شده است؟ متفکران و نظریه های عمده در بحث نقد و انتقاد کدامند؟ از سیر تاریخی مباحث انتقاد به چه قاعده ای می توان رسید؟ بحث نقد و انتقاد چه جایگاهی در علم و نظریه پردازی دارد؟ فلسفه نقد و انتقاد چیست؟ به عبارت دیگر از این زاویه، عالم به صورت غیرمستقیم به بحث نقد می پردازد؛ زیرا تمرکز بحث بر نگاه دانشمندان در موضوع و سیر بحث نقد است، نه خود نقد.
در تفاوت این دو نگاه می توان غیر از نکته بالا، اضافه کرد که جایگاه بحث نقد وانتقاد از دید معرفت درجه اول، در یکی از علوم فلسفی، زبانشناسی، تاریخی، ادبی، جامعه شناسی، روانشناسی، علوم سیاسی، علم الحدیث و. . است؛ ولی جایگاه بحث از نقد در معرفت درجه دوم، در فلسفه علم یا فلسفه این علوم (فلسفه ادبیات، زبان و...) است؛ از این رو اگر بتوان ادبیات بحث نقد از نگاه معرفت درجه اول را در طول تاریخ اندیشه بشری گزارش کرد، ولی این بحث از نگاه معرفت درجه دوم قدمت زیادی نداشته و عمدتا در قرن بیستم میلادی و از سوی متفکران غربی مورد توجه قرار گرفته است؛ زیرا فلسفه علم بر خلاف علم، تبار دیرپایی ندارد.