تصویرشناسی فرهنگ ایرانی عصر قاجار در سفرنامه دروویل

موضوع این مقاله بررسی فرهنگ ایرانی در سفرنامه دروویل، مستشار نظامی عهد فتح علی شاه، است. در پژوهش حاضر، نخست گزارش های نویسنده فرانسوی در سه سطح «انگاره های مثبت»، «انگاره-های منفی» و «انگاره های خنثی (بی طرف)» طبقه بندی شده و سپس ذیل هر طبقه به تحلیل تصویرهای ارایه شده بر اساس مولفه های همسان پنداری، متناقض گویی، تعمیم دهی کلی نگری و بزرگ نمایی- که از مشخصه های بارز «رویکرد تصویرشناسی» است- پرداخته شده است. تصویرشناسی که یکی از رویکردهای ادبیات تطبیقی است، ماهیتی بینارشته ای دارد و از این جهت با مطالعات فرهنگی در ارتباط است. کاربست این رویکرد در خوانش سفرنامه ها از این جهت اهمیت دارد که در پرتو آن می توان فرهنگ «بومی» (خودی) را از چشم انداز «دیگری» نگریست. به این ترتیب دو پرسش اصلی نوشتار حاضر از این قرار است: چه جنبه هایی از فرهنگ ایرانی در عصر قاجار مورد توجه یک مستشار نظامی فرانسوی بوده است؟ این تصاویر فرهنگی چگونه در سفرنامه مذکور منعکس شده است؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر رویکرد تصویرشناسی در ادبیات تطبیقی انجام شده است. یافته های تحقیق بیانگر این است که عناصر فرهنگی به همان صورت اصلی در این سفرنامه بازتاب نیافته است؛ بلکه این تصاویر در واقع شکل دگردیسی یافته داده های اولیه نویسنده می باشد که از کانال ایدیولوژی های مختلف گذشته است. تصویرسازی های فرهنگی دروویل بعضا متاثر از انگاره های غربی- اروپایی و روابط بینامتنی و غالبا برگرفته از جغرافیای فرهنگی طبقاتی از جامعه عصر قاجار بوده که وی با آن ها تعامل داشته است.واژه های کلیدی: تصویرشناسی، سفرنامه، دروویل، فرهنگ ایرانی، عصر قاجار.دیدن تصویر فرهنگی «خود» در آیینه سفرنامه های «دیگری» دریافت تازه و متفاوتی از تاریخ حیات فرهنگی دوره هایی را در اختیار می گذارد که دسترسی به آن ها امکان پذیر نیست و درک چگونگی آن بافت فرهنگی با تکیه بر نوشتارهای خودی، چندان موثق، قابل اعتماد و استناد نخواهدبود. با اینکه امکان نگرش های مغرضانه در سفرنامه های سفیران و مسافران اروپایی نسبت به ایران قابل انکار نیست، اما به دو دلیل در مطالعات فرهنگی ارزشمند به شمار می روند: نخست اینکه جزء منابع دست اول هستند؛ زیرا حاصل دیده ها و شنیده های شخص مولف است و دیگر اینکه فاقد سلطه دستگاه سانسور یا خودسانسوری هستند.