عناصر نفرین و نمود جنسیت در دوبیتی های مکتوب عامه فارس

نفرین یکی از شیوه‏های واکنش انسان در برابر موانعی است که در طول زندگی با آن‏ها مواجه می‏شود. واژه نفرین به معنای دعای بد است و بیشتر در شرایط عجز و ناتوانی انسان بروز می‏یابد. باور به تاثیرگذاری نفرین بیشتر از آن‏جاست که عامل اجرای آن، یکی از نیروهای ایزدی و مینوی است. هرچند باور به این تاثیرگذاری در گروه‏های مختلف اجتماعی وجود داشته است، اما مردم عامه به‏دلیل باورها و شرایط اجتماعی متفاوتی که داشته‏اند بیشتر از این ابزار استفاده و در قالب زبان گفتاری یا نوشتاری آن را بیان می‏کرده‏اند. یکی از این قالب‏ها دوبیتی است که عامه آن را برای بیان بسیاری از واکنش‏ها و احساسات خود مناسب دانسته‏اند. بنابراین، استفاده از آن برای بیان نفرین نیز طبیعی است. این پژوهش، به روش تحلیلی توصیفی، نفرین‏های نمودیافته در 4391 دوبیتی رایج در میان عامه استان فارس را بررسی کرده و با بسامدیابی از عناصر نفرین‏کننده، نفرین‏شونده و دلیل نفرین، به تحلیل آماری و نمود این عناصر و جنسیت، در این حوزه از فرهنگ عامه پرداخته است. یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد در اشعار بررسی‏شده، همه نفرین‏کنندگان جز در یک نمونه، انسان‏ و نیمی از نفرین‏شوندگان غیرانسان‏اند، نکته‏ای که می‏تواند به‏ترتیب به دلیل ارتباط واکنش نفرین با سخن‏گویی انسان و فرافکنی تقصیر بر غیرانسان باشد. در دوبیتی‏ها، عاشق بیشترین نمود (82 درصد) را از میان 19 گروه نفرین‏کننده دارد و معشوق نیز با 16/23درصد، اصلی‏ترین طرف در میان نفرین‏شوندگان است. همچنین از منظر جنسیت، زن در نفرین‏ها، بیشتر در مقام نفرین‏شونده قرار می‏گیرد، ویژگی‏ای که مربوط به جامعه مردسالار است که افزون‏بر ضعف و خودخواهی جنس مرد در برابر موانع، صبوری زن و پای بندی بیشترش را به رابطه عاشقانه نشان می‏دهد. هرچند می‏تواند موید به رسمیت نشناختن حق زن برای اعتراض نیز باشد و یک‏طرفه بودن رابطه عشق را نیز در جامعه مردمحور تایید کند. از منظر تحلیل دلایل نفرین نیز، مانع وصل شدن، دیگرگزینی، جلب توجه معشوق و ناکامی عاشق، بیشترین بسامد را در دوبیتی‏های عامه دارند، مولفه‏ای که با وجه غنایی اشعار پیوندی مشخص دارد.